تبیین ماهیت ربا در فقه و نظام حقوقی ایران و راه‌های پیشگیری از آن

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 11، شماره 43، آذر 1399، صفحه 1-15   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

افسانه امینی خواه¹؛ طیبه عارف نیا^{* 2}

¹دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خیمنی شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق، واحد یادگار امام خمینی شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

یکی از اعمال ناپسند اجتماعی و اقتصادی که امروزه تمام جوامع گریبان گیر کرده، مسئله ربا و رباخواری است. بحث ربا، موضوعی فقهی، حقوقی، اقتصادی و جرم شناختی است، بدین جهت پس از تعریف و واکاوی تاریخ مختصری از ربا، حرمت و فلسفه تحریم آن در کتاب و سنت تبیین شده و با هدف مرور مبانی تحریم و جرم انگاری ربا، به بینش فقهی فقهای اسلام در باب تحریم ربا در عصر حاضر پرداخته شده است. باتوجه‌به شرایط اقتصادی کنونی ازجمله گسترش مبادلات تجاری بین کشورهای مختلف، رشد مفاهیمی مانند خسارت تأخیر تأدیه، افزایش تورم و قابل محاسبه بودن آن و ایجاد موسسه­های مالی و اعتباری جدید مثل بانک­ها و ارائه انواع تسهیلات به مردم، ابعاد و گستره تازه­ای یافته است. بر این اساس، واکاوی در مبانی حرمت و جرم انگاری ربا در پرتو آموزه­های دینی و بینش فقهی فقها، حقوقدانان و اقتصاددانان معاصر برای جهت صحیح دادن بر متولیان سیاست جنایی ایران در حوزه اقتصاد که مبتنی بر منع ربا می­باشد، کاملاً ضروری است. همچنین به منظور روشن شدن بیشتر موضوع، نمونه­ای از آراء قطعیت­یافته محاکم قضائی در خصوص ربا ارائه شده است. در پژوهش حاضر به تبیین ماهیت ربا در فقه و نظام حقوقی ایران و همچنین راه­های پیشگیری از آن پرداخته شده است. روش این تحقیق، کتابخانه­ای و ابزار مورد استفاده برای جمع آوری اطلاعات، آرای فقهای اسلامی، قانون مجازات اسلامی و همچنین قوانین مرتبط با بانکداری بدون ربا می باشد.

کلیدواژه‌ها

حقوق ایران؛ بانکداری اسلامی؛ ربا؛ فقه اسلامی؛ پیشگیری؛ حرمت ربا

مراجع

 قرآن کریم.

ابن سیار مطلبی، محمد بن اسحاق (1963م). سیره النبی صلی الله علیه و آله وسلّم. بی‌جا: مکتب محمدعلی صبیح، ج2.

انصاری قرطبی، ابی عبدالله محمد بن احمد (1976م). الاحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو.

پاینده، ابوالقاسم (1360). نهج‌الفصاحه. بی‌جا: سازمان انتشارات جاویدان.

حرّعاملی، محمد بن حسن (1403ق). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، چاپ پنجم، ج12.

حرّعاملی، محمد بن حسن (1421ق). وسایل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت، ج 18.

حکیمی، محمدرضا (1374). الحیات. تهران: نشر فرهنگ اسلامی، ج5.

خرازی، سید محسن (1389). معامله ربوی در حالت جهل و اضطرار. فقه اهل بیت، شماره 38.

خمینی، سید روح‌الله ( 1374ق). تحریر الوسیله. بی‌جا: بی‌نا، ج 1.

صابونی، محمدعلی (بی­تا). صفوه التفاسیر. بیروت: دارالفکر، ج1.

صالحی شامی، محمد بن یوسف (1414ق). سبل الهدی و الرشاد. بیروت: دارالکتاب العلمیه، ج3.

صانعی، یوسف (1388). ربای تولیدی. قم: مؤسسه فقه الثقلین.

صدوق، محمد بن علی (1413ق). من لایحضر الفقیه. بیروت: دارالاضواء، ج3.

طباطبایی، سید محمدحسین (1382). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه النشر الاسلامی، ج2.

طبرسی، حسن بن فصل (1393ق). مکارم الاخلاق. بی­جا: منشورات رضی، چاپ ششم.

مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه اطهار. بیروت: الوفاء، چاپ دوم، ج 100.

محقق اردبیلی، احمد بن محمد (بی­تا). زیده ­البیان فی احکام القرآن. بی‌جا: مکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.

محمدی مازندرانی، بشیر (1409ق). مسند محمد بن قیس بجلی. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر (1404ق). الامثل فی تفسیر کتاب المیزان. بیروت: مؤسسه البعثه، ج2.

موسایی، میثم (1376). تبیین مفهوم و موضوع ربا از دیدگاه فقهی. تهران: مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی.

نوری، میرزا حسین (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء، چاپ دوم، ج 13.