درنگی بر مهم‌ترین خصیصه‌های سبکی غزلیات فیض کاشانی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، شماره 45، مهر 1399، صفحه 13-40   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.678934

نویسندگان

فیروزه یزدان پناه¹؛ محمد یوسف نیری^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

یکی از حوزه‌های بسیار فعال ادب پارسی، شاخة ادب عرفانی است که پیشینة بسیار استواری دارد و بخش گسترده‌ای از ادبیات ما را به خود اختصاص داده است. برای بررسی سیر تحوّل تصوف و عرفان و وضعیت آن در دوره‌ها و جاهای گوناگون نیاز است که آثار خلق شده در این حوزه بررسی و تحلیل شوند. ملا محسن فیض کاشانی از شخصیت‌های برجسته و تأثیرگذار عصر صفویه است که بیش از 200 اثر را بدو نسبت داده‌اند. از این حکیم و عارف برجسته، دیوان شعری به یادگار مانده است که حدود دوازده هزار بیت را در بر دارد. در این مقاله قصد بر آن است که غزلیات فیض از دیدگاه سبک‌شناختی مورد مطالعه قرار گیرد. بدین منظور غزلیات فیض در سه محور لفظی، معنایی و ادبی به صورت جداگانه بررسی خواهد شد. نکتة قابل تأمّل این است که در غزلیات این شاعر برخی ویژگی‌های لفظی و ساختاری خاص وجود دارد که می‌توان از آن‌ها به عنوان ویژگی‌های سبکی این شاعر یاد کرد و در متن مقاله به تفصیل دربارة آن‌ها سخن به میان خواهد آمد. لازم به ذکر است که مقالة پیش رو با ابزار کتابخانه ای و سند پژوهی در سه قلمرو زبانی، ادبی و فکری بر روی غزلیات فیض صورت پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها

برجستگی‌های لفظی و ادبی و ساختاری؛ سبک‌شناسی؛ غزلیات؛ فیض کاشانی

مراجع

قرآن کریم (1376) همراه با ترجمه، توضیحات، واژه‌نامه، مترجم: بهاءالدین خرمشاهی، چاپ سوم، تهران: انتشارات جامی و نیلوفر.

ابن عربی، (1378) فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی، تألیف گل‌بابا سعیدی، چاپ اول، تهران: انتشارات زوّار.

براون، ادوارد (1369) تاریخ ادبیات ایران از صفویه تا عصر حاضر، ترجمة بهرام مقدادی، تهران: انتشارات مروارید.

بلخی، جلال‌الدین محمد (1380) کلیات دیوان شمس تبریزی، با مقدمه و تصحیح محمد عبّاسی، چاپ یازدهم، تهران: چاپخانة آینده.

بهار، محمدتقی (1375) سبک‌شناسی، جلد اول، چاپ ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

تجلیل، جلیل (1378) عروض و قافیه، تهران: انتشارات سپهر کهن.

جامی، مولانا عبدالرحمان بن احمد (1337 ه‍. ق) نفحات‌الانس من حضرات القدس، به تصحیح و مقدمه و پیوست مهدی توحیدی‌پور، تهران: انتشارات کتابفروشی محمودی.

حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد (1376) دیوان غزلیات حافظ شیرازی، به کوشش دکتر خلیل خطیب‌رهبر، تهران: انتشارات صفی‌علی‌شاه.

حماسیان، حسین (1344) سیمای شاعران، تهران: شرکت نسبی اقبال و شرکاء.

دادجو، درّه (1386) موسیقی شعر حافظ، تهران: انتشارات زرباف اصل.

زمانی، کریم (1380) شرح جامع مثنوی معنوی، چاپ پنجم، تهران: اطلاعات.

سجادی، سیدجعفر (1393) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ دهم، تهران: انتشارات طهوری.

سعدی، مصلح بن عبدالله (1394) گلستان، تفسیر و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1373) موسیقی شعر، چاپ چهارم، تهران: انتشارات آگاه.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1388) صور خیال در شعر فارسی، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات آگاه.

شمیسا، سیروس (1374) آشنایی با عروض و قافیه، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات فردوس.

شمیسا، سیروس (1386) نگاهی تازه به بدیع، چاپ سوم از ویرایش دوم، تهران: انتشارات میترا.

صفا، ذبیح‌الله (1378) تاریخ ادبیات در ایران، چاپ دهم، تهران: انتشارات فردوس.

فیض کاشانی (1371) شرح صدر، (ضمیمه ده رساله فیض کاشانی)، به اهتمام رسول جعفریان، اصفهان: مرکز تحقیقات علمی و دینی امیرالمؤمنین (ع).

فیض کاشانی، ملامحسن (1368) کلیات اشعار، مقدمة سیدمحمدعلی صغیر، با تصحیح و مقدمة محمد پیمان، چاپ سوم، تهران: انتشارات کتابخانة سنایی.

فیض کاشانی (1387) دیوان اشعار، چاپ سوم، تهران: انتشارات اسوه.

فیض، محمدشاه مرتضی (1395). دیوان فیض کاشانی، تهران: نشر پیمان.

کزازی، میر جلال الدین (1372) زیبا شناسی سخن پارسی، تهران: کتاب ماد.

گلشن ابرار (1379) تهیه و تدوین جمعی از پژوهشگران حوزة علمیة قم، زیر نظر پژوهشکدة باقرالعلوم، جلد اول، قم: نشر معروف.

مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1387) غزلیات شمس تبریزی، مقدمه، گزینش و تفسیر، محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: انتشارات سخن.

نسفی، عزیز‌الدین (1362) انسان کامل، به تصحیح ماری ژان‌موله، تهران: انتشارات طهوری.

نصرآبادی، میرزا محمدطاهر (1361) تذکرة نصرآبادی، چاپ سوم، تهران: چاپ افست مروی.

نظامی‌گنجه‌ای، الیاس (1376) مخزن‌الاسرار، تصحیح و حواشی حسن وحید‌دستگری و به کوشش سعید حمیدیان، چاپ دوم، تهران: نشر قطره.

نیری، محمد یوسف (1392) نرگس عاشقان، انتشارات دانشگاه شیراز.

واله داغستانی، علیقلی (1384) تذکرة ریاض الشعرا، با مقدمه و تصحیح و تحقیق سید محسن ناجی نصرآبادی، جلد 3، تهران: انتشارات اساطیر.