نقد برخی مؤلفه‌های معنایی شعر عاشورایی دفاع مقدّس با تکیه بر اشعار(علی معلم، نصرالله مردانی، فاطمه راکعی و طاهره صفار‌زاده)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، شماره 45، مهر 1399، صفحه 59-78   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.678936

نویسندگان

طاهره ستاریان¹؛ توفیق هاشم پور سبحانی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

²استاد زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

چکیده

ادبیات پایداری در ایران از دیرباز با تجلی در انواع شعر و نثر فارسی، نقش مؤثری را در بیان و القای مفاهیم مقاومتی ایفا کرده است و در پیوند با ادبیات عاشورایی و تجلّی روح حماسی آن، گزارشگر مبارزه، پایداری و مقاومت در برابر انواع نیروهای متجاوز و ظلم و ستم آنها است. در این میان حماسه به‌عنوان یکی از انواع شاخص ادبی شرح مفصل‌تری از رشادت‌ها و قهرمانی‌های امام حسین (ع) و یارانش در جریان واقعۀ عاشورا را بیان می‌کند. با توجه به ضرورت تکمیل مباحث نظری در باب ادبیات دفاع‌مقدّس به‌ویژه شعر پایداری در دوران جنگ تحمیلی و اهمیت شناخت و حضور عنصر حماسی در شعر عاشورایی، با بررسی ارتباط میان عناصر حماسی واقعۀ عاشورا در ادب منظوم دفاع‌مقدس از منظر اشتراکاتی چون تعاریف، ایفای نقش یکسان شخصیت‌ها و قهرمان، برخورداری از جوهرۀ اعتراض مورد نقد و واکاوی قرار گیرد به‌نظر می‌رسد ادبیات دفاع‌مقدس به‌میزان قابل توجهی از مرثیه، نوحه، رجز و ذکر مصائب امام حسین و یارانش بهره گرفته است تا حماسه و بیان دلاوری‌ها؛ از این‌رو بررسی، نقد و واکاوی عنصر حماسه در ادبیات عاشورایی دفاع‌مقدس در این مقاله مورد‌توجه قرار گرفت.  این مقاله به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و بر مبنای داده‌های کتابخانه‌ای به بررسی عنصر حماسه در شعر عاشورایی علی معلم، فاطمه راکعی، طاهره صفارزاده و نصرالله مردانی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

ادبیات پایداری؛ دفاع‌مقدّس؛ شعر عاشورایی؛ حماسه؛ شاعران دفاع‌مقدس

مراجع

کتاب ­ها

بیرو، آلن (1370) فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمۀ محمدباقر ساروخانی، تهران: کیهان.

حسن‌لی، کاووس (1383) گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران، تهران: ثالث.

دانش، شکرالله (1388) عاشورا بعثتی دوباره، تهران: بنفام.

دیچز، دیوید(1379) شیوه های نقد ادبی،ترجمۀ غلامحسین یوسفی و محمد صدقیانی، تهران: علمی.

ریاحی، محمدامین (1375) کسایی‌مروزی، زندگی، اندیشه و شعر، چاپ هفتم، تهران: علمی.

زرین کوب، عبدالحسین(1381) نقد ادبی، ج1و2، چاپ دوم، تهران: امیر کبیر.

سروستانی، رحمت‌الله (1387) آسیب‌شناسی اجتماعی، چاپ چهارم، تهران: سمت.

سنگری، محمدرضا (1389) ادبیات دفاع‌مقدّس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدّس.

صفارزاده، طاهره (1366) دیدار صبح، شیراز: نوید شیراز.

صفارزاده، طاهره (1386) از جلوه‌های جهانی، تهران: هنر بیداری.

صفارزاده، طاهره (1391) مجموعۀ کامل اشعار، تهران: پارس کتاب.

فتوحی، محمود (1385) بلاغت تصویر، تهران: سخن.

فهیمی، مهدی (1381) فرهنگ‌نامه جبهه، جلد 3، تهران: نشر پایداری.

کاظمی، محمدکاظم (1390) ده شاعر انقلاب، تهران: سورۀ مهر.

کافی، غلامرضا (1388) شرح منظومه ظهر، تهران: اسلامیه.

کسایی‌مروزی، ابوالحسن (1366) دیوان، تصحیح و شرح جعفر شعار، تهران: بنیاد.

مجاهدی، محمدعلی (1379) شکوه شعر عاشورا، قم: مرکز تحقیقات اسلامی.

محدثی، زهرا (1391) شعر آیینی و تأثیر انقلاب ‌اسلامی ‌قرآن، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.

مردانی، نصرالله (1364) خون­نامۀ خاک، تهران: کیهان.

مردانی، نصرالله (1377) شهر اربعین، تهران: نشر شاهد.

مردانی، نصرالله (1386) سمند صاعقه، تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

مردانی، نصرالله (1388) عشق می‌گوید، تهران: انجمن قلم ایران.

معلم دامغانی، علی (1387) رجعت سرخ ستاره، چاپ پنجم، تهران: سورۀ مهر.

معلم دامغانی، علی (1388) مجلس حر بن یزید ریاحی، تهران: سورۀ مهر.

مقالات

امیری‌خراسانی، احمد و هدایتی، فاطمه (1393) ادبیات پایداری؛ تعاریف و حدود، نشریۀ ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال ششم، شمارۀ دهم، صص 41- 23.

الهامی، فاطمه، جهاندیده، عبدالغفور و میر، علیرضا (1397) عبرت‌های عاشورایی در ادب آیینی معاصر، پژوهشنامۀ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 16، شمارۀ 30، صص 52- 31.

سنگری، محمدرضا (1383) ادبیات پایداری، فصلنامۀ شعر، شمارۀ 39، صص 53- 45.

شریفیان، مهدی و همکاران (1391) تجلی حماسه و عرفان عاشورایی در ادبیات انقلاب‌اسلامی‌ایران، نشریه ادبیات پایداری، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال سوم، شمارۀ 6، صص 257- 237.

محمدزاده، مرضیه (1392) بررسی عناصر عرفانی در مرثیه‌سرایی ادبیات عاشورایی، نشریۀ بهار ادب، سال ششم، شمارۀ 4، صص 295- 283.

واحددوست، مهین (1392) بازنمایی عناصر اساطیری- حماسی و همبستگی کلی در شعر دفاع‌مقدّس، مطالعات ملی، شمارۀ 2، صص49-72.