نقد بینامتنی دو اثر ادبی بوستان و قابوس نامه

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 12، شماره 45، مهر 1399، صفحه 257-280   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.678944

نویسنده

فاطمه امامی

استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

چکیده

براساس رویکرد بینامتنیت در حوزه ادبیات هیچ متنی زاده نشده است؛ بلکه، بینامتنی از متون قبل از خود محسوب می ­شود. نظریۀ بینامتنیت از ارتباط بین متون سخن می­گوید؛ ارتباطی که مکرر در آثار ادبی تکرار می ­شود. نظریه پردازان این حوزه چون بارت و کریستوا معتقدند که هیچ متن ناب و خالصی وجود ندارد و همۀ متون قبلاً متولد شده اند، و فقط شخص روایت کنندۀ آن فرق می­ کند. نگارندۀ مقاله بر آن است تا با روش تحلیلی-تطبیقی پس از تشریح نظریه بینامتنیت بر اساس این رویکرد به بررسی و تحلیل  قابوس نامه عنصرالمعالی و بوستان سعدی بپردازد تا ضمن بیان وجوه اشتراک و عناصر تکرار شوندۀ این دو اثر مهم ادبی بر این نکته تأکید کند که طبق نظریه بینامتنیت هیچ متنی اصیل نیست. بوستان سعدی نیز از لحاظ محتوا واگویه­ای از متون پیش از خود است. از جمله قابوس­نامه عنصرالمعالی که هدف از این جستار بررسی آن است.

کلیدواژه‌ها

نظریه؛ نقدادبی؛ بینامتنیت؛ قابوسنامه؛ بوستان

مراجع

کتاب ها

قرآن کریم

احمدی، بابک (1372) ساختار تأویل متن، چاپ هشتم، تهران: نشرمرکز.

امامی، نصرالله (1385) مبانی و روش­های نقد ادبی، چاپ سوم، تهران: نشرجامی.

آلن، گراهام (1380) بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدان جو، تهران: مرکز.

انوری، حسن (1379) صدای سخن عشق(گزیدۀ غزلیات حافظ)،چاپ پنجم، تهران: سخن.

تودروف، تزوتان (1377) منطق گفتگویی میخائیل باختین، ترجمۀ داریوش کریمی، تهران: مرکز.

پالمر، ریچارد (1377) علم هرمنوتیک، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، چاپ اول، تهران: هرمس.

سعدی، مصلح الدین (1363) بوستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.

سلدن، رامان (1384) راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391) رستاخیزکلمات، تهران: سخن.

شمیسا، سیروس (1393) سبک شناسی شعر، تهران: میترا.

عنصرالمعالی کیکاوس بن اسکندربن قابوس بن وشمگیر بن زیاد (1385) قابوس‌نامه، اهتمام و تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.    

مکاریک، ایرنا (1385) دانش­نامه نظریه­ های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجری و محمدنبوی، چاپ دوم، تهران: آگه.

مک آفی، نوتل (1385) ژولیا کریستوا، ترجمۀ مهرداد پارسا، تهران: مرکز.

معین، محمد (1392) فرهنگ فارسی، چاپ سوم، تهران: راه رشد.

میرصادقی، جمال (1394) چگونه می ­توان داستان‌نویس شد؟، تهران: سخن.

نامورمطلق، بهمن (1390) درآمدی بربینامتنیت، تهران: سخن.

وبستر، راجر (1382) پیش درآمدی برنظریه ادبی، مترجم الهه دهنوی، تهران: روزگار.

هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1392) کشف المحجوب، مقدمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمودعابدی، چاپ هشتم، تهران: سروش.

مقالات

کوه اکبر، صیاد (1390) سفارش ­های عنصرالمعالی در آیین شعر و شاعری، آویزه گوش سعدی، کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز. ش22، ص98-83.

نامورمطلق، بهمن (1386) ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها، پژوهش‌نامه علوم انسانی، ش56، صص79-103.

ویکلی، کریستین (1384) وابستگی متون، تعامل متون، ترجمه طاهر آدینه پور، پژوهشنامه ادبیات و نوجوان، ش 28، صص 15-4.

پایان نامه

صادقی، علی اکبر (1390) بررسی آیین در قابوس‌نامه و بوستان، کارشناسی ارشد، راهنما نظریانی، عبدالناصر، زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه ارومیه.

خدایار، آرزو (1395) بررسی تطبیقی و مقایسه محتوای قابوس‌نامه و بوستان بر مبنای نظریه بینامتنیت و ترامتنیت، کارشناسی ارشد، راهنما کوشش، رحیم، زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه ارومیه.

منابع انگلیسی

Barthes,Roland.(1981).Theory of the text. In Young.p31-47

Barthes,R.(2000).”The Death of the author” in david lodge& Nigle wood .(Eds).Modern criticism and theory person:Essex.

Bakhtin,MM&V.N.Volosinov(1986).Marxism and the philosophy of language .L.matejka &I.R.Titunik(trans).london:Harvard university press.

Genette,G.(1997),Palimpsests:literature in the second degree. Channa newman& chude doubisky(Trans).london:university of Nebraska press.