بررسی گونه‌های مختلف عناصر عامیانه و محلّی در اشعار شوریدۀ شیرازی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 2، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 31، خرداد 1400، صفحه 21-49   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2021.1902230.1365

نویسنده

محمد هادی خالق زاده^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

چکیده

محمّد تقی شوریده شیرازی(۱۲۷۶- ۱۳۴۵ ق) ملقّب به فصیح المُلک از شعرای قرن سیزدهم و نیمۀ اوّل قرن چهاردهم هجری قمری یعنی دورۀ بیداری است که به هنجارگریزی از زبان گذشته دست زده و زبان شعر را به زبان کوچه و بازار و مردم نزدیک کرده است. وی زبان عامۀ مردم را برگزید تا با صمیمیّت خاص مورد توجه مردم نیز قرار گیرد و توانست در کنار واژه های فصیح و دیرینۀ فارسی بویژه واژه‌های خراسانی و عراقی، از زبان گفتار روزگار خویش، واژه‌های عامیانه و مصطلحات محلّی و شیرازی را به امانت گرفته و در اشعار خود با مهارت تمام ذکر کند. واژه های پیش پا افتاده و معمول کوچه و بازار که حتّی شعرای هم زمان وی امکان ورود آن اصطلاحات به شعر را نادرست می دانستند در شعر شوریده ممزوج و هم‌نشین واژه های رسمی شده است. این جُستار در پی آن است تا با بررسی مصطلحات شیرازی، فرهنگ و بازی‌های عامیانه، کنایات محلّی و گاه واژه های لُری و ترکی منطقۀ فارس در شعر شوریده این نتیجه را تایید کند که یکی از علل مقبولیّت شوریده در نزد عموم، همین نزدیکی زبان این شاعر به زبان تودۀ جامعه است.

کلیدواژه‌ها

شوریده؛ لهجۀ شیرازی؛ زبان محلّی؛ فرهنگ عامیانه؛ شعر

مراجع

1-  اسفندیاری ­پور، زهرا؛ خاتمی، احمد.(1395). « شوریدۀ شیرازی و خصایص سبکی دیوان وی»، بهار ادب، شماره 34، صص 15- 34.

2- اسفندیاری پور، زهرا؛ خاتمی، احمد.(1397). «میزان و چگونگی کاربرد استفاده از اصطلاحات عامیانه و کنایات در شعر دوره قاجار با تکیه بیشتر بر ایرج میرزا»، بهار ادب، شماره 40، صص 65- 86.

3- اکبری بیرق، حسن؛ اسدیان، مریم.(1386). «الفاظ و تعبیرات عامیانه در غزلیات شهریار»، علوم ادبی، شمارۀ 3، صص 113 -144.

4- امداد، حسن.(1388). انجمن­های ادبی شیراز، شیراز: انتشارات نوید.

5-  انوری، حسن.(1381). فرهنگ سخن، 8 مجلّد، تهران: سخن.

6- انوری، حسن. (1390). فرهنگ کنایات سخن، تهران: سخن.

7- بهروزی، علی­نقی.(1348). واژه­ها و مثل­های شیرازی و کازرونی، شیراز: اداره کل فرهنگ و هنر فارس.

8- ثابت، عبدالرحیم.(1393). خوان خنده، شیراز: دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم با همکاری بنیاد فارس‌شناسی.

9- ثروت، منصور.(1379). فرهنگ کنایات، تهران: سخن، چاپ سوم.

10- حافظ، شمس­ الدّین محمّد.(1375). دیوان، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، دو مجلّد، تهران: خوارزمی.

11- حق­شناس، علی­ محمّد.(1379). «فرهنگ فارسی عامیانه یا گفتاری»، نشر دانش، سال هفدهم، شمارۀ ٢، صص 59-65.

12- دهخدا، علی اکبر.(1377). لغتنامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران : دانشگاه تهران.

13- رکن­زادۀ آدمیّت، محمّد حسین.(1337). دانشمندان و سخن­سرایان فارس، پنج مجلّد، تهران: کتابفروشی اسلامیّه و خیّام.

14- زرین­کوب، عبدالحسین.(1372). پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، تهران، سخن، چاپ دوم.

15- زیانی، جمال.(1393). دل­نوشته­ هایی از فرهنگ، آداب، رسوم و باورهای شیرازی، شیراز: آوند اندیشه.

16- سارلی، ناصرقلی.(١٣٨٧). زبان فارسی معیار، تهران: هرمس.

17- سپاسدار، محمود.(1393). شیرازی؛ نگاهی به لهجۀ مردم شیراز، شیراز: آوند اندیشه، چاپ دوم.

18- شاملو، احمد.(1379). کتاب کوچه، با همکاری آیدا سرکیسیان، جلد 2، تهران: مازیار.

19- شاملو جانی بیک، اکبر.(١٣٩١). «بررسی بازتاب جلوه­های فرهنگ عامه در داستان­های جلال آل احمد»، مطالعات داستانی، پیام نور، دورۀ اول. شمارة ٢ ، صص 43-47.

20- شریفی، محمّد.(1387). فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو و معین.

21- شعاع شیرازی، محمّد حسین.(1380). تذکرۀ شعاعیّه، به تصحیح محمود طاووسی، شیراز، بنیاد فارس­شناسی.

22- شعاع شیرازی، محمّد حسین.(1347). دیوان اشعار، نسخۀ خطی شمارۀ 300، به خط شاعر، بخش کتب اهدایِ علی­اصغر حکمت کتابخانۀ دانشگاه تهران.

23- شعاع شیرازی، محمّد حسین.(بی‌تا). تذکرۀ شکرستان فارس، نسخۀ خطی 11876، مجلس شورای اسلامی.

24- شفیعی کدکنی، محمّد رضا.(۱378). صور خیال در شعر فارسی، تهران: نشر آگه، چاپ هفتم.

25- شمیسا، سیروس.(1372). بیان و معانی، تهران: نشر میترا.

26- شوریده، محمّد تقی.(133). دیوان اشعار، شرح و تحشیۀ حسن فصیحی، به اهتمام خسرو فصیحی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و مک­گیل.

27- شیفته، میرزا حسین­خان، میرزا حسن­خان احسان.(1307). «شوریدۀ شیرازی»، ارمغان، دورۀ نهم، شمارۀ 2 و 3، صص 77-92.

28- مشکور، محمدجواد.(1388). دستورنامه در صرف و نحو زبان پارسی، تهران: شرق.

29- علوی ­مقدم، محمد و رضا اشرف­ زاده.(1384). معانی و بیان، تهران: سمت.

30- محمّد پادشاه.(1363). فرهنگ آنندراج، تهران: کتابفروشی خیام.

31- مرادی، محمّد.(1390). «بررسی گونه­های اصلی وزن و تحول آن­ها در شعر گویش شیرازی»، ادبیات و زبان­های محلّی ایران­ زمین، سال اول، شمارۀ 3، صص 177 – 210.

32- ملک­ زاده، محمدجعفر.(1380). فرهنگ زرقان، تهران: نشر آثار.

33- مقیمی، افضل و دیگران.(1394). فرهنگ واژه­های لُری بویراحمدی، تهران: مانا.

34- معین، محمد.(1371). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.

35- نجفی، ابوالحسن.(1387). فرهنگ فارسی عامیانه، تهران: نیلوفر.

36- نقابی، عفت؛ تاج فیروزه، فاطمه.(1397). «بررسی مؤلّفه­ های زبان عامیانه در داستان­های جلال آل احمد»، دو فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 84، صص 243 - 269.