بررسی گفتمان روایی داستان «پادشاه و کنیزک» در مثنوی مولوی بر اساس نظریه ریخت‌شناسی پراپ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 21، دوره 15، شماره 58، مرداد 1400، صفحه 505-529   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.679125

نویسندگان

مریم حجتی پور¹؛ مهدی محمدی نیا^{* 2}

¹دانشجوی دکترای زبان‌شناسی، گروه زبان انگلیسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

²دکترای زبان‌شناسی و استادیار دانشگاه، دانشگاه ولایت ایرانشهر

چکیده

حکایت و قصه، گونه‌ای از اشکال روایی است که بین مردم سینه به سینه نقل شده‌اند. در این میان حکایت‌های «مثنوی» دریایی بیکران از تجربه‌های ناب بشری است. در پژوهش حاضر، کاربرد دیدگاه پراپ در داستان «پادشاه و کنیزک» مورد بررسی قرار می‌گیرد تا شیوه‌‌ ارائه حکایت‌ها و تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها با روایت‌های معمول معلوم گردد. تحلیل داستان «پادشاه و کنیزک» و قابلیت تطبیق این روایت با الگوی پراپ است. این روایت یک روایت دوحرکتی شامل 21 خویشکاری است. حرکت اول 16 خویشکاری دارد که با شرارت آغاز و با پیروزی پایان می‌یابد. حرکت دوم شامل پنج خویشکاری است که با نیاز کنیزک شروع و با وصال پایان می‌پذیرد. خویشکاری نیاز با سه بار تکرار، بالاترین بسامد را داشته و پس از آن خویشکاری‌های میانجیگری، اقدام یاریگر و خبردهی دوبار تکرار شده‌اند. یافته‌های این نوشتار گویای این است که با اندک جابه‌جایی در خویشکاری‌ها و حذف برخی دیگر می‌توان نظریه پراپ را در مورد داستان‌های «مثنوی» بسط داد.

کلیدواژه‌ها

گفتمان روایی؛ ریخت‌شناسی؛ خویشکاری؛ روایت «پادشاه و کنیزک»

مراجع

 

کتابنامه

احمدی، بابک. 1392ش، ساختار و تأویل متن، چاپ پانزدهم، تهران: نشر مرکز.

اسکولز، ر. 1393ش، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، چاپ سوم، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: انتشارات آگاه.

انوشه، حسن. 1376ش، فرهنگنامه ادب فارسی، ج2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

پراپ، ولادیمیر. 1368ش، ریخت‌‌شناسی قصه‌‌هایپریان، ترجمه فریدون بدره‌‌ای، تهران: نشر توس.

پراپ، ولادیمیر. 1371ش، ریشه‌‌های تاریخی قصه‌‌های پریان، چاپ سوم، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: انتشارات توس.

رودی، ف. 1389ش، روایت فلسفی روایت: از باستان پست‌مدرن، تهران: نشر علم.

سجودی، ف. 1390ش، نشانه‌‌شناسی کاربردی، چاپ دوم، تهران: نشر قصه.

کاون، بی-ای. 1383ش، فرهنگ ادبیات و نقد، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: امیرکبیر.

گرین، ک؛ و لبیهان، ج. 1383ش، درسنامه نظریه ونقد ادبی، ترجمه گروه مترجمان، با ویرایش دکتر حسین پاینده، تهران: نشر روزگار.

مکاریک، ایرناریما. 1390ش، دانشنامه نظریه‌‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: انتشارات آگه.

مولانا، جلال‌الدین محمد. 1380ش، مقدمه استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ اول، تهران: انتشارات پاد.

مولوی، جلال‌‌الدین محمد. 1361ش، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، چاپ هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

کتب انگلیسی

Abrams, M. H. (1971). A Glossary of Literary Terms. NewYork: Bolt Run Chart and Winston.

Morrel, J. P. (2006). Between the Lines: Master the Subtle Elements of Fiction Writing. Cincinnati, Ohio: Writer’s Digest Books.

Propp, V. (1927). Morphology of the folktale. Trans. Laurence Scott.2nd ed. Austin: University of Texas Press, 1968.

 

مقالات

اعوانی، احسان. ۱۳۹۹ش، «تحلیل دو داستان همای و داراب و موسی و فرعون بر پایه الگوی روایی گریماس»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال ۱۴، شماره ۵۶، صص ۱۰-۱۱.