بررسی تطبیقی دعا و نیایش در اشعار نظامی گنجوی و جمیل صدقی الزهاوی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 8، دوره 15، شماره 58، مرداد 1400، صفحه 185-211   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.679132

نویسندگان

خالد حفظی عبدالأمیر التمیمی¹؛ مهرداد آقائی^{* 2}

¹مدرس زبان و ادبیات فارسی در مرکز پژوهش‌های استراتژیک دانشگاه کربلا

²استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

در تارک ادب فارسی، شاعران و نویسندگان ایرانی و غیر ایرانی، با استناد به فرمایش پیامبر اکرم(ص) که فرمودند: «هر کاری با نام خدا آغاز نشود ابتر است»، از دیرباز سروده­ها و نوشته­های خود را با نام پروردگار جهان آغاز کرده­اند و بزرگی و بخشندگی وی را ستوده، سر نیاز بر آستان او نهاده­اند. در ادب عربی نیز شاعران قدیم و جدید به صورت جسته و گریخته در اشعار خود به دعا و نیایش با پروردگار هستی پرداخته­اند. نظامی گنجوی یکی از بزرگ‌ترین شاعران ادب فارسی در آغاز مثنوی­های خود، ابیات زیادی را به حمد و مناجات با خدا اختصاص داده است. جمیل صدقی الزهاوی شاعر عراقی نیز در لابه­لای دیوان خود به صورت پراکنده به ذکر و یاد خدا پرداخته، اما در بخش پایانی دیوان قصیده­ای را تنها به نیایش و مناجات با خدا اختصاص داده است. هدف این پژوهش آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، با توجه به ارزش معنوی دعا و نیایش­ها در ادبیات از نظر محتوا و کیفیت، به بررسی تطبیقی دعا و نیایش و محتوا و مضمون آن­ها در اشعار نظامی گنجوی و جمیل صدقی الزهاوی بپردازد.

کلیدواژه‌ها

دعا؛ نیایش؛ نظامی گنجوی؛ جمیل صدقی الزهاوی؛ شعر فارسی و عربی

مراجع

 

کتابنامه

الکسیس، کارل. 1339ش، نیایش، ترجمه دکتر علی شریعتی، تهران: انتشارات تهران.

انوشه، حسن. 1376ش، فرهنگنامه ادبی فارسی، گزیده اصطلاحات، مضامین و موضوعات ادب فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

تبریزی، محمد. 1342ش، برهان قاطع، چاپ دوم، جلد 4، تهران: انتشارات ابن سینا.

ثروت، منصور. 1378ش، گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

ریاضی، حشمت الله. 1385ش، داستان‌ها و پیام‌های نظامی گنجوی، تهران: انتشارات حقیقت.

زرین­کوب، عبدالحسین. 1377ش، پیر گنجه در جست‌وجوی ناکجا آباد، تهران: انتشارات سخن.

زمانی، کریم. 1382ش، مینوی عشق شرح مثنوی معنوی، تهران: نشر نی.

الزهاوی، جمیل صدقی. 1924م، دیوان جمیل صدقی الزهاوی، القاهرة: المکتبة العربیة بمصر لصاحبها خیرالدین الزرکلی.

سعیدی، گل بابا. 1384ش، فرهنگ اصطلاحات ادبی ابن عربی، چاپ دوم، تهران: انتشارات شفیعی.

عسکری، ابوهلال. ۱۴۱۲ق، الفروق اللغویة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

عطاری کرمانی، عباس. 1383ش، عشق، عشق ... باز هم عشق، زندگی پرماجرای مولوی، تهران: نشر آسیم.

کمری بیدکرپه، نسرین. 1390ش، بررسی دعا و نیایش در شاهنامه فردوسی، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.

نوریها، حسنعلی. 1372ش، پرورش در پرتو نیایش، قم: انتشارات دار الفکر.

نظامی گنجوی، جمال الدین. 1387ش، خمسه نظامی، تهران: نشر هرمس.

مصطفوی کرمانی، محمد. ۱۳۵۱ش، دعا عامل پیشرفت یا رکود، بی جا: انتشارات حقیقت.

عرب احمدی، سعید رضا. 1384ش، از صورت تا معنا، گذاری بر اندیشه‌های عرفانی در خسرو و شیرین نظامی، تهران: انتشارات اطلاعات.

 

مقالات

ابراهیمی، ابراهیم و سیده زهرا موسوی. 1392ش، «تحلیل ساختار و مضمون توسل در اشعار نظامی گنجوی با تکیه بر قرآن و حدیث»، فصلنامه پژوهش­های ادبی- قرآنی، شماره2، صص 188-167.

اژدر، علی رضا و مهدی احمدی فراز و حسین زارع و مهدی زمانی. 1390ش، «بررسی جایگاه دعا بر سلامت جسم و روان»، فصلنامه تازه­های روان­درمانی، سال 17، شماره 61 و 62، صص 131-124.

امین، احمد و منصور میرزانیا و محمد رضا شاه کرمی. 1385ش، «باید و نبایدهای شعر و شاعری در پنج گنج نظامی»، فصلنامه پژوهش­های ادبی، شماره 12 و 13، صص 36-9.

امینی مفرد، تقی. 1383ش، «بررسی تطبیقی نیایش در آیین های ایرانی با نیایش در اسلام»، مجله ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، بهار و تابستان 1383، شماره 1 و 2، صص 151- 175.

ثروتیان، بهروز. 1389ش، «دل محوری در باغ عرفان نظامی گنجه­ای»، مجله آینه میراث، شماره 25، صص 21-7.

حسینی گرده­اش، عیوض. 1392ش، «شخصیت­ها در مخزن الأسرار نظامی و مطلع الأنوار امیر خسرو دهلوی»، مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 4.

حصارکی، محمدرضا و مهین خطیب­نیا. 1396ش، «کارآفرینی در آثار تمثیلی نظامی گنجوی و نظامی عروضی»، فصلنامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادبیات فارسی، شماره 31، صص 230-180.

دهمرده، حیدرعلی .1392ش، «زبانه‌ای از زبان نظامی»، مجله فنون ادبی، شماره 1، سال پنجم، صص 96-81.

سردار، ریحانه و علی گنجیان خناری. 1398ش، «بررسی خسرو و شیرین نظامی و دیوان جمیل بن معمر از منظر مکتب فمینیسم»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی جیرفت، دوره 13، شماره 51. صص 9-36.

سیدعصایی، فاطمه بیگم و سید مجید تقوی. 1398ش، «مقایسه اشعار مشاهیر آذربایجانی در عرفان و تصوف»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی جیرفت، دوره 13، شماره 50، صص 73-98.

شریف‌پور، عنایت‌االله و محمدحسن باقری. 1390ش، «مقایسه ادبیات کارگری در اشعار فرخی یزدی و جمیل صدقی زهاوی»، فصلنامه لسان مبین، سال دوم، شماره چهارم، تابستان ۱۳۹۰، صص ۸۳-۶۰.

غلامی کوتنانی، مارال و ناصر علیزاده.1397ش، «بررسی و تحلیل نامه نگاری‌های عاشقانه در دو منظومه خسرو و شیرین و لیلی و مجنون»، فصلنامه سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، سال یازدهم، شماره 1، صص 244-225.

محرمی، رامین و اعظم سروری. 1392ش، «هویت انسان در پنج گنج نظامی گنجوی»، مجله متن‌شناسی ادبی، سال پنجم، شماره 1، صص 44-29.

محسنی نیا، ناصر. 1389ش، «جمیل صدقی زهاوی و زبان و ادب فارسی»، پژوهشنامه گوهر گویا، سال چهارم، شماره دوم، پیاپی 14، صص 23- 44.

محمدی بدر، نرگس. 1392ش، «بررسی تطبیقی عنصر فضا در منظومه­های لیلی و مجنون نظامی و مکتبی شیرازی»، فصلنامه پژوهش­های ادبی و بلاغی، سال اول، شماره 3، صص 25-11.

مطلبی راد، وحدت. 1389ش، «سبک هندی و پنج گنج نظامی»، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، شماره 4، صص 95-113.

نوروزی، خورشید. 1386ش، «نقد و تحلیل شرح­های لیلی و مجنون نظامی گنجوی»، مجله زبان و ادبیات فارسی، ش 7.

نوروزی، زینب و زهرا دلپذیر.1389ش، «نمادگرایی در هفت پیکر نظامی گنجوی»، همایش ملی پرنیان سخن.

واشقانی فراهانی، ابراهیم ؛ مسعود محمدی و سعید مهری. 1398ش، «دعا و نیایش در لیلی و مجنون نظامی گنجوی»، مجلّه مطالعات ایرانی، سال هجدهم، ش35، صص 273- 293.