بررسی کارکردهای دینی و اخلاقی جملات پرسشی و امری در قصاید سنایی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 12، شماره 47، آذر 1399، صفحه 58-84   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسندگان

حسین سلیمی¹؛ بشیر علوی²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خلیج فارس بوشهر

²مدرس زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان بوشهر

چکیده

ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی (۴۷۳ـ۵۴۵ قمری)، از بزرگ‌ترین شاعران قصیده‌گو و مثنوی‌سرای زبان فارسی‌ است. قصایدش دارای مضامینی چون مدح، ارشاد و پند و منقبت است. سنایی زبان را خوب می‌شناسد و به‌ تمامیِ دقایق و مهارت‌های آن آشناست. در قصاید سنایی، توصیف و ستایش و حکمت و اندرز و حدیث نفس و سرزنش و ملامت وجود دارد. موارد فراوانی از جملات انشایی (جملات پرسشی، امری، تعجبی و نهی) در قصاید سنایی دیده می‌شود که در معانی غیر اصلی خود (معانی ثانویه) به‌ کار رفته‌اند. وى در گزینش شیوه‏هاى بیانى و الگوهاى دستورى با توجه به نوع پیام و ارتباط، همچنین در انتخاب واژه‏ها با رعایت هماهنگى و همنوایى آن‌ها با وزن و موضوع، موفق بوده است. معانی ثانویۀ جملات انشایی در حقیقت، بیانگر اندیشه‌های درونی سنایی است و می‌توان با توجه به تحلیل آن‌ها پی به اندیشۀ شاعر برد. در این پژوهش به دو مقولۀ پرسشی و امری بر اساس مقولۀ دستوری و معنایی در قصاید سنایی پرداخته ‌شده است تا ارتباط اندیشه‌های شاعر با معانی جملات مشخص شود و بر اساس نمودار به تجزیه‌ و تحلیل آن‌ها پرداخته‌ایم تا بتوان اندیشه‌های سنایی را از سرودن و به‌کارگیری این جملات روشن و آشکار کرد.

کلیدواژه‌ها

علم معانی؛ قصیده؛ جملات انشایی؛ جملات پرسشی و امری؛ سنایی

مراجع

1. قرآن مجید.

2. آهنی، غلامحسین (1360)، معانی و بیان، چ۳، تهران: بنیاد قرآن.

3. باطنی، محمدرضا (1372)، توصیف ساختمان‌های دستوری زبان فارسی، چ۵، تهران: امیرکبیر.

4. تجلیل، جلیل (1369)،معانی و بیان، چ۴، تهران: نشر دانشگاهی.

5. چامسکی، ن. (۱۳۷۹)، زبان و اندیشه، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: نشر هرمس.

6. رحیمیان، جلال و شکری‌آبادی، کاظم (1381)، «نقش‌های معنایی منظوری جملات پرسشی در غزلیات حافظ»، مجلۀعلوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز، دورۀ هیجدهم، شمارۀ ۱ (35)، 17ـ۳۴.

7. رضانژاد، غلامحسین (1367)، اصول علم بلاغت، تهران: الزهرا.

8. زرقانی، سید مهدی (1381)،زلف عالم‌سوز، تهران: روزگار.

9. زرین‌کوب، عبدالحسین (1365)،سیری در شعر فارسی، چ۳، تهران: علمی.

10. سنایی غزنوی، حکیم ابوالمجدود بن آدم (1391)،دیوان سنایی، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: آگه.

11. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، تازیانه‌های سلوک، چ۳، تهران: آگه.

12. شمیسا، سروش (1373)،معانی، چ۲، تهران: میترا.

13. صفا، ذبیح‌الله (1377)، آیین سخن، چ۱۹، تهران: ققنوس.

14. صفوی، کورش (1387)، درآمدی بر معنی‌شناسی، چ۳، تهران: نشر مهر.

15. صفاری، محمدشفیع (1378)، فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی سنایی، تهران: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.

16. عسکری، ابواهلال حسن بن عبدالله بن سهل عسکری (1372)، معیار البلاغه، ترجمۀ محمدجواد نصیری، تهران: دانشگاه تهران.

17. علوی‌مقدم، مهیار (1381)، معانی و بیان، چ۳، تهران: سمت.

18. کاردانی، چنور و مالمیر، تیمور (1388)، «بررسی نقش‌های معنایی جملات پرسشی و امری در قصاید خاقانی»، مجلۀ کاوش‌نامۀ دانشگاه یزد، سال دهم، شمارۀ 19، 125ـ150.

19. کزازی، میر جلال‌الدین (1370)، معانی، کرج: نشر مرکز.

20. مکارم شیرازی، ناصر (1386)، پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام، قم: مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب^(ع).

21. هاشمی، احمد (1376)،جواهر البلاغه، چ۷، قم: حوزۀ علمیه.

22. همایی، ماهدخت بانو (1373)، معانی و بیان، چ۲، تهران: هما.

23. Holmes, Janet (1993), An Introduction to sociolinguistics, Longman Grope UK.

24. Tomas j. (1995), Meaning In Interaction, London: Longman.