نقد اسطوره ای رمان طوبی و معنای شب

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 17، شماره 62، فروردین 1400، صفحه 115-146   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

خدیجه بهرامی رهنما^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری

چکیده

نقد اسطوره‌ای ابزاری کارآمد برای بررسی اندیشه‌های نخستین، رویدادهای تاریخی و آرمان‌های بشر در تاریخ است و به وسیلة آن می‌توان، به علل خویش‌کاری‌های انسان‌های باستان دست یافت. رمان طوبی و معنای شب، ظرفیّت بسیاری برای کاوش در حوزه‌های مختلف از جمله نقد اسطوره‌ای را دارد. هدف پژوهش بررسی و تبیین مولّفه‌های نقد اسطوره‌ای در رمان طوبی و معنای شب با روش توصیفی ـ تحلیلی می‌باشد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که رابطة معنادار و مستقیمی میان ارتباط زنان با عناصر طبیعت در این رمان وجود دارد که به خویش‌کاری‌های اسطوره‌ای زنان جهت و معنا بخشیده است؛ به گونه‌ای که با استفاده از مفاهیم سمبلیک و کهن‌الگویی آب، می‌توان قرارگرفتن مونس در کنار سرچشمه و لیلا در کنار حوض آب را که به ترتیب خواهان دست‌یابی به باروری و فرایند تفرّد هستند، تبیین کرد. همچنین می‌توان به تأثیرپذیری رمان طوبی و معنای شب از حماسة گیل‌گمش اشاره کرد؛ زیرا هر دو با زدودن سایه‌های ضمیر خود و با استفاده از کهن‌الگوی سفر، در پی دست‌یابی به خویشتن و کمال هستند که یونگ بر آن تأکید دارد.
 

کلیدواژه‌ها

نقد اسطوره‌ای؛ شهرنوش پارسی‌پور؛ رمان طوبی و معنای شب؛ باران‌خواهی؛ حماسة گیل‌گمش

مراجع

آلیگیری، دانته.1378. کمدی الاهی. ترجمة شجاع‌الدین شفا. تهران: امیرکبیر.

آموزگار، ژاله. 1374. تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1391. اسطوره و بیان نمادین. تهران: سروش.

اسنودن، روت. 1387. خودآموز یونگ. ترجمة نورالدین رحمانیان. تهران: آشتیان.

الیاده، میرچا. 1394.رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. تهران: سروش.

امامی، نصرالله. 1385. مبانی و روش‌های نقد ادبی. تهران: جامی.

بزرگ بیگدلی، سعید و همکاران. 1389. «تحلیل سیر بازتاب مضامین و روایت‌های اسطوره‌ای ایرانی در رمان‌های فارسی (از 28 مرداد 1332- 1387)». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش19. صص 262-237.

بویس، مری. 1374. تاریخ کیش زرتشت. ترجمة همایون صنعتی‌زاده. تهران: توس.

بهار، مهرداد. 1362. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: توس.

ــــــــــ . 1376. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز.

پارسی‌پور، شهرنوش. 1398. طوبی و معنای شب. تهران: البرز.

تسلیمی، علی و مونسان، فرزانه. 1397. «تحلیل ژرف‌ساخت اسطوره‌ای آثار مهسا محبّ‌علی با تکیه بر رمان نفرین خاکستری»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش52. صص 94- 65.

دادگی، فرنبغ. 1395. بندهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.

دوبوکور، مونیک. 1394. رمزهای زندة جان. ترجمة جلال ستاری. تهران: مرکز.

ذکاوت، مسیح. 1397. «درآمدی بر بوم‌فمنیسم: مطالعة موردی دو دوست و دیلینگ دیلینگ». مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز. ش2(پیاپی 18). ص 76-55.

رضی، هاشم. 1381. دانش‌نامة ایران باستان. تهران: سخن.

ــــــــــ . 1382. دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت. تهران: سخن

رفیعی، زهرا و همکاران. 1396. «قهرمان رمان طوبی و معنای شب، در ساحت واقعیّت». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. ش1. صص 72 ـ49.

زنر، آر. سی. 1375. زروان یا معمای زرتشتی‌گری. ترجمة تیمور قادری. تهران: فکر روز.

ستاری، جلال. 1390. پژوهشی در اسطورة گیل‌گمش و افسانة اسکندر. تهران: مرکز.

سرکاراتی، بهمن. 1350. «پری، تحقیقی در حاشیة اسطوره‌شناسی تطبیقی». زبان و ادب فارسی دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش100- 97. صص 32- 1.

شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. 1387. «تکامل موتیف کوزه‌گر در شعر خیّام». از مجموعه مقاله‌های آفتابی در میان سایه‌ای (جشن‌نامة بهمن سرکاراتی). تهران: قطره.

شمیسا، سیروس. 1377. فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. تهران: فردوس.

ـــــــــــــ . 1378. بیان و معانی. تهران: فردوس.

شوالیه، ژان و گربران، آلن. 1378. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

صدقه، جان. 1378. «درخت در اساطیر کهن (اسطوره‌شناسی 5)»، ترجمة محمّدرضا ترکی. شعر. ش 26 صص 145- 140.

ـــــــــ . 1380.«کوه در اساطیر کهن (اسطوره‌شناسی 4)». ترجمة محمّدرضا ترکی. شعر. ش25. صص 127- 122.

عفیفی، رحیم. 1383. اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی. تهران: توس.

علایی، مشیّت. 1369. «اسطورة زن، تحلیل فلسفی رمان طوبی و معنای شب». کلک. ش1. صص 71- 63.

علی‌جانی، محمّد و آهی، محمود. 1397. «ظرفیّت‌ها و محدودیّت‌های اسطوره‌پردازی در رمان‌های جنگ». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش53. صص 280-243.

فرای، نورتروپ. 1390. «ادبیات و اسطوره»، ترجمة جلال ستّاری. از مجموعه مقاله‌های اسطوره و رمز. تهران: سروش.

فریزر، جیمز جورج. 1394. شاخة زرّین، پژوهشی در جادو و دین. ترجمة کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.

گرین، ویلفرد و همکاران. 1391. مبانی نقد ادبی. ترجمة فرزانه طاهری. تهران: نیلوفر.

گیل‌گمش. 1383. ترجمة داوود منشی‌زاده. تهران: اختران.

وارنر، رکس. 1387. دانش‌نامة اساطیر. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

ویرژیل.1390. انه‌اید. ترجمة میرجلال‌الدین کزّازی. تهران: مرکز.

هال، جیمز. 1393. فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمة رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.

هینلز، جان راسل. 1395. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. تهران: چشمه.

یاوری، حورا. 1368. «تأمّلی در طوبا و معنای شب (نوشتة شهرنوش پارسی‌پور)». ایرا‌ن‌نامه. ش 29. صص141ـ130.

یاحقّی، محمّدجعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادب فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.

یونگ، کارل گوستاو. 1379. روح و زندگی. ترجمة لطیف صدقیانی. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ . 1392. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. تهران: جامی.