بررسی تطبیقی اسطوره‌ها‌ی گناه در شخصیّت‌های اساطیری ایران و یونان

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 1، دوره 17، شماره 62، فروردین 1400، صفحه 15-48   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

نصرت اله احمدی فرد¹؛ علی حیدری^{* 2}؛ مسعود سپهوندی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم‌آباد

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

³استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم‌‌آباد

چکیده

 
اسطوره در کنار حماسه، افسانه و فرهنگ عامه، یکی از عناصر تشکل‌دهندۀ فرهنگ و هویّت قومی‌ و ملی جوامع است. بعضی از اسطوره‌شناسان آن را دینِ تمدن‌‌های اولیه و دوران پیش از گسترش ادیان توحیدی می‌‌‌دانند. گناه نخستین و مشابهت آن در اعمال و رفتار اساطیر جهان به گونه ای است که پژوهشگران آن را در سابقۀ تاریخی اساطیر جست‌وجو می‌‌‌کنند، گاهی آنقدر زیان‌بار است که در سرنوشت ملت‌ها تأثیری شگرف می‌‌‌گذارد. ارتکاب شخصیّت‌هایی به نخستین گناه، گاه خواسته و ارادی است، گاه ناخواسته و غیرارادی که این نیز بیانگر جنبه‌‌های فراطبیعی اساطیری است‌. پژوهش حاضر با روش تحلیلی ـ تطبیقی به بررسی اسطورۀ گناه در اساطیر ایران و یونان پرداخته است. هدف از آن نشان‌دادن انگیزه‌‌های نخستین گناه در ایران و یونان و بررسی وجوه افتراق و اشتراک در میان شخصیّت‌‌های اساطیری‌، حماسی ایران و یونان است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که علیرغم افتراقات بنیادی در شخصیّت‌های اساطیری ایران و یونان، عواملی چون شک و تردید، غرور، دخالت اهریمن و نیرو‌های پلید و نیز رسیدن به قدرت و پادشاهی دارای بیشترین بسامد در ارتکاب به گناه نخستین را دارند. برخلاف ایران، در یونان، خدایان در به وجود آمدن گناه نخستین دخالت‌‌های آشکاری دارند‌.
 

کلیدواژه‌ها

اساطیر‌؛ گناه؛ قهرمان؛ ایران؛ یونان‌

مراجع

آموزگار، ژاله. 1374. تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.

ـــــــــــ . 1389. تاریخ اساطیری ایران. تهران سمت.

اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. 1386. ابلیس در روایات و ادب فارسی. فصلنامۀ هستی. س1. ش4. صص 139-130.

الیاده، میرچا. 1389. چشم‌انداز‌های اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.

اگوستین. 1382. اعترافات. ترجمۀ افسانه نجاتی. تهران: سخن.

اوستا‌. 1380‌. ترجمة جلیل دوستخواه‌. ج2. تهران‌: مروارید‌.

ایونس، ورونیکا. 1373. اساطیر رم. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

بارتولد، واسیلی ولادیمیرویچ. 1369. دربارۀ حماسۀ ملی ایران. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. هفتاد مقاله به کوشش یحیی مهدوی و ایرج افشار. ج1. تهران: اساطیر.

باقری، معصومه. 1384. «گناه گرشاسب». مجلۀ مطالعات ایرانی. س4. ش7. صص114-97.

برن، لوسیلا. 1385. اسطوره‌هاییونانی.ترجمة عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

بهار‌، مهرداد. 1375. نگاهی به تاریخ اساطیر ایران باستان. تهران: علم.

ـــــــــــ . 1387‌‌. پژوهشی در اساطیر ایران‌. تهران‌: آگاه‌.

ــــــــــ . 1381. از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: نشر چشمه.

بهرامی‌، عسکر. 1388. تاریخ اساطیر ایران. تهران: ققنوس.

بهزادی، رقیه. 1368. بندهشن هندی. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

بیرلین، ج .ف. 1391. اسطوره‌هایموازی. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

بیگلر، محمدتقی. 1395. «بررسی تطبیقی گناه در قرآن کریم و مثنوی مولوی». فصلنامة مطالعات قرآنی. س7. ش66. ص97-75.

پین‌سنت، جان. 1379. شناخت اساطیر یونان. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

جقتایی، صادق. 1397. «شقاوت و شکنجه در اساطیر و حماسه‌های ایرانی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش50. صص 105-75.

چاید استر، دیوید. 1380. شور جاودانگی. ترجمۀ غلام حسین توکلی. قم: مرکز مطالعات.

خوشدل، مریم. 1393. «تبیین مسئله گناه نخستین با تکیه بر آرا ایرنائوس». فصلنامة معرفت ادیان. س6. ش1. پیاپی 21. صص 48-29.

دوموزیل، ژرژ. 1383. سرنوشت شهریار. ترجمة مهدی باقی و شیرین مختاریان. تهران: قصه.

ذبیح‌نیا‌، آسیه و اکبری‌، منوچهر‌. 1392‌. تراژدی در اساطیر ایران و جهان‌. تهران‌: سخن‌.

راستی، نرگس. 1394. «بررسی تحلیلی عذاب خدایان در اساطیر ملل». فصلنامة پارسه. س15. ش25. صص 109-79.

رزنبرگ، دونا. 1379. اسطوره‌‌های جهان. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

زنر، آر. سی. 1389. زروان یا معماری زرتشتی‌گری. ترجمة تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.

ژیران، فلیکس و دیگران. 1385. اساطیر آشور و بابل. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: قطره.

شعردوست، علی‌اصغر. 1392. نوروز و سرچشمه‌های آفرینش و تجدید حیات در ادیان و اساطیر. تهران: شهریاران.

شفا، شجاع‌الدین. 1383. افسانة خدایان. تهران: دنیای نو.

صابری ورزنه، حسین و سیّدسعیدرضا منتظری. 1398. «گونه‌شناسی منشاء مرگ در اساطیر جهان». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س15. ش56. صص 216-183.

فرنبغ دادگی. 1369. بندهشن. ترجمۀ مهرداد بهار. تهران: توس.

کارنوی، البرت جوزف. 1383. اساطیر ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. تهران: علمی.

کریستن‌سن، آرتور. 1355. کیانیان. ترجمة ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه نشر و ترجمة کتاب.

ــــــــــــــــــ . 1368. نخستین انسان و نخستین شهریار‌. ترجمۀ ژاله آموزگار‌. تهران: چشمه‌.

کزّازی‌، میرجلال‌الدین. 1384. نامة باستان‌. ج1. تهران: سمت‌.

گیمن، ژاک‌دوشن. 1381. اورمزد و اهریمن. ترجمۀ عباس باقری. تهران: فرزان.

لنسلین‌گرین، راجر. 1381. اساطیر یونان. ترجمة عباس آقاجانی. تهران: سروش.

مالمیر. تیمور. 1395. «نقش اسطوره‌های گناه نخستین در متون ادبی». فصلنامة تخصصی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی. س8. ش30. صص29-11.

مجید‌زاده، یوسف. 1379. تاریخ و تمدن بین‌النهرین (تاریخ فرهنگی ـ اجتماعی). ج2. چ1. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ملایوسفی، مجید و داوود معماری. 1390. «گناه نخستین از دیدگاه اسلام و مسیحیت». فصلنامة ادیان و عرفان. س44. ش2. صص 126-101.

معین، محمد. 1385. فرهنگ لغت. تهران: راه رشد.

موله، ماریان. 1395. آیین اسطوره و کیهان‌شناسی در ایران. ترجمة محمد میرزایی. تهران: نگاه معاصر.

مینوی خرد. 1379. ترجمۀ احمد تفضلی. تهران: توس.

وارنر، رکس. 1386. دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

‌ها‌نزن، کورت‌ها‌نریش. 1374. شاهنامۀ فردوسی «ساختار و قالب». ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: فرزان روز.

همیلتون، ادیت. 1383. سیری در اساطیر یونان و رم. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

هوک، ساموئل. 1381. اساطیر خاورمیانه. ترجمة علی‌اصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

هینلز‌، جان‌راسل. 1389‌‌. شناخت اساطیر ایران‌. ترجمة احمد تفضلی و ژاله آموزگار‌. تهران: چشمه‌.

یشت‌ها. ‌1356‌. ترجمة ابراهیم پورداوود‌. ج2. تهران‌: دانشگاه تهران‌‌.

یسنا. 1380. ترجمة ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.