شیوۀ داستان‌پردازی در قرآن و تأثیر آن بر مثنوی؛ با تکیه بر آغاز و شیوه نقل داستان‌‌ها

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

دوره 17، شماره 62، فروردین 1400، صفحه 269-303   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حسین فعال عراقی نژاد¹؛ سهیلا موسوی سیرجانی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اس‍ﻼمی واحد تهران جنوب

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب

چکیده

قصّه‌های قرآن در شمار آن دسته از آثار روایی است که می‌توان از نظر ساختار و شیوه داستان‌پردازی به آن نگاه کرد؛ زیرا هنر قصّه‌گویی در قرآن همراه با شگردهای روایی شگرف، چنان زیبایی به آن بخشیده که از زوایای گوناگون قابل بررسی است. از سوی دیگر مثنوی مولوی نیز از آن دسته آثار روایی است که داستان های فراوانی را در خود جای داده است. از آنجا که شیوه داستان‌پردازی در هر اثر روایی نقش مؤثری در پیکربندی روایت ایفا می‌کند؛ بنابراین هدف از این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، مقایسه و تطبیق شیوة داستان‌پردازی قرآن و مثنوی است. بعد از واکاوی این دو اثر این نتیجه به دست آمد که شیوة داستان‌پردازی در قرآن از جمله شروع و شیوة نقل داستان‌ها و... از تنوع خاصی برخورداراست که مولوی از آن به‌ویژه در به کارگیری شیوه‌هایی چون براعت استهلال در شروع، شکست خط، سپیدخوانی و روایت‌گریزی در شیوة نقل داستان‌ها تأثیر چشمگیری پذیرفته است. نتیجه تحقیق بیانگر آن است که مولوی با دیدگاه الگومدار خود از شیوة داستان‌پردازی قصه‌های قرآن به صورت سرمشق‌های عالی در پروراندن قصه‌های مثنوی به فراوانی بهره برده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ مثنوی مولوی؛ داستان‌پردازی؛ شروع داستان؛ شیوة نقل داستان

مراجع

قرآن کریم.

ابراهیمی، نادر. 1378. براعت استهلال یا خوش آغازی در ادبیات داستانی. تهران: حوزة هنری تبلیغات اسلامی.

اخوّت، احمد.1371. دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.

اشرف‎‌زاده، رضا. 1396. «بررسی تطبیقی شیوه بیان داستان‌های قرآنی در مثنوی و تفسیر کمبریج». فصلنامه مطالعات قرآنی. س هشتم. ش 29. صص49-74.

امامی، نصرالله. 1387. «روایت و دامنة روایت در قصه‌های مثنوی». ادب پژوهی. دوره2. ش5. صص160-129.

بامشکی، سمیرا. 1393. روایت‌شناسی داستان‌های مثنوی. چ2. تهران: هرمس.

بستانی، محمود. 1376. پژوهشی در جلوه‌های هنری داستا‌ن‌های قرآن.ج1و2. مشهد: آستان قدس رضوی.

پروینی، خلیل. 1379.تحلیل عناصر ادبی و هنری داستان‌های قرآن. تهران: فرهنگ‌گستر.

پورنامداریان، تقی.1380. در سایة آفتاب. تهران: سخن.

توکلی، محمدرضا. 1389. از اشارت‌های دریا. تهران: مروارید.

جعفری، محمدتقی. 1369. تفسیر مثنوی مولوی. تهران: اسلامیه.

جوادی آملی، عبدالله. 1372. «قصه دینی». فصلنامة سینمایی فارابی. ش21.

جوکار، نجف و سیّدناصر جابری. 1388. «در آمدی بر پیوند قصه‌ها و محور طولی ابیات مثنوی». پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). ش3. پیاپی 11. صص 40-21.

حاج منوچهری، فرامرز. 1395. گونه‌شناسی و تحلیل ساختار قرآن. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

حرّی، ابوالفضل. 1387. «رویکرد روایت‌شناختی به قصص قرآن». نقد ادبی. دوره1. ش2. صص122-83.

خاتمی، احمد. 1382. «ملاحظاتی دربارة قصه‌های مثنوی». رشد آموزش ادب فارسی. س 17. ش 66. صص 15-10.

خرمشاهی، بهاالدین. 1395. با ده زبان خموش. تهران: قطره.

رضایی، محمد. 1379. ساختار هنری قصّه‌های قرآن، سینما از نگاه اندیشه. ج3. تهران: حوزة هنری تبلیغات.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1378. با کاروان حله. تهران: علمی.

ـــــــــــــــــــــ . 1374. بحر در کوزه. چ6. تهران: علمی.

سنگری، محمدرضا. 1374. «هدف‌ها و شیوه‌های داستان‌پردازی قرآن». مجلة ادبیات داستانی. ش27و 26. صص47-43.

سرشار، محمدرضا. 1395. تحلیلی داستانی از سورة یوسف. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

شجاعی، اسحاق.1391. «تأثیر قرآن بر محتوا و ساختار مثنوی معنوی». قم: مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم (بوستان کتاب).

علوی مقدم، سیّدمحمد. 1369. «براعت استهلال». فصلنامة مشکات. ش26.

عابدیها، حمید و پرستو کلاهدوزها. 1394.«بررسی جنبه‌های داستانی سورة مبارکه یوسف و تأثیر آن در مثنوی معنوی مولوی». کنفرانس بین المللی علوم رفتاری و مطالعات اجتماع. دورة2.

طباطبائی، محمدحسین. 1366. تفسیر المیزان. ترجمة محمدباقر موسوی همدانی. قم: اسلامی.

فاروق، حمید. 1383. «فنون قصه‌سرایی در مثنوی مولانا جلال‌الدین رومی: آشفتگی روایی یا توالی منطقی».نامة فرهنگستان. دوره6. ش3. پیاپی23. صص195-171.

قائمی‌نیا، علیرضا. 1389. بیولوژی نص. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

قطب، سیّد. 1335. در سایة قرآن. ترجمة احمد آرام. تهران: علمی.

ــــــــــ . 1362.در سایة قرآن. ج1. ترجمة سیّدعلی خامنه‌ای. تهران: ایران.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1373. زیباشناسی سخن پارسی ۳، بدیع. چ2. تهران: کتاب ماد.

گلشیری، هوشنگ. 1394. باغ در باغ. چ1. تهران: نیلوفر.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1378. مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد الین نیکلسون. تهران‏: علمی و فرهنگی.

مدرسی، فاطمه.1390. فرهنگ توصیفی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مطهری، مرتضی. 1368. آشنایی با قرآن. ج2. قم: صدرا.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. 1361. تفسیر نمونه. تهران: دارالکتاب اسلامیه.

مهاجرانی، عطاالله. 1376. «برترین داستان‌ها». روزنامة همشهری. س6. ش1465. ص9.

مهدی‌زاده، بهروز. 1390. قصه‌گوی بلخ: شکل‌شناسی قصه‌های مثنوی. تهران. مرکز.

نامدار جویباری، خدیجه و حسین حسن‌پور آلاشتی. 1399. «بازتاب قصۀ حضرت یونس(ع) در آثار مولانا و تشابه آن با منابع عرفانی پیشین». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دورة16. ش59.