نقش گروه‌‌‌‌‌های مرجع در برساخت کیفیت ‌زندگی شهری

مطالعات جامعه شناسی

دوره 14، شماره 50، خرداد 1400، صفحه 67-88   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2021.1912780.1245

نویسندگان

سیما ناظری¹؛ اصغر مهاجری^{* 2}؛ حمید انصاری³

¹گروه جامعه‌‌‌‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران- ایران.

²گروه علوم اجتماعی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران- ایران (نویسنده مسئول). [e-mail]

³گروه جامعه شناسی ، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف سنجش تطبیقی چرایی و چگونگی نقش گروه‌‌‌‌‌های مرجع در سطوح ساختی و کنشی در برساخت کیفیت زندگی شهری و با بهره‌مندی از رویکرد نظری تلفیقی جامعه شناختی و روش ترکیبی هم‌زمان؛ از جامعه آماری مناطق 10 و 17 شهرداری شهر تهران، به شیوه‌های نمونه‌‌‌گیری خوشه‌‌‌‌‌ی فضایی و G power، تعداد 315 خانوار را انتخاب و پیمایش نموده تا واریانس کیفیت ‌زندگی ساکنان مناطق مزبور را توصیف و نقش مستقیم و غیرمستقیم گروه‌‌‌‌‌های مرجع را در برساخت کیفیت زندگی شهری آنان تطبیق و تبیین نماید. یافته‌‌‌‌‌های کیفی گونه‌‌‌‌‌های خاصی از گروه‌‌‌‌‌های مرجع را طبقه‌‌‌‌‌بندی نمود و تفاوت‌‌‌‌‌های کالبدی بسیار متمایز کننده‌‌‌‌‌ی را در فضای شهری نشان داد و یافته‌‌‌‌‌های کمی پژوهش هم نشان می‌‌‌‌‌دهد، اولویت ساکنان محله‌ی هاشمی (منطقه 10)، در انتخاب گروه‌‌‌‌‌های مرجع، به طور عمده سنتی و مذهبی و محله یافت‌آباد (منطقه 17)، اقتصادی و مدنی است. میانگین کیفیت زندگی این دو محله به دلیل تفاوت گروه‌‌‌‌‌های مرجع‌شان، تفاوت معنی‌‌داری دارند. از طرفی ساکنان محله‌‌‌‌‌های پژوهشی که براساس متغیرهای زمینه‌‌‌‌‌ی، زیستی و ارتباطی‌شان، گروه مرجع خویش را انتخاب کردند، ابعاد ذهنی و عینی کیفیت زندگی‌شان را براساس الگوها، معیارها و قضاوت‌های گروه‌‌‌‌‌های مرجع‌شان برساخت می‌‌کنند (سطح کنشی) و از طرف دیگر گروه‌‌‌‌‌های مرجع از طریق فضای شهری و کالبدی محله‌‌‌‌‌ها، نقش موثری در برساخت کیفیت زندگی شهری دارند (سطح ساختی).

کلیدواژه‌ها

برساخت"؛ فضای شهری"؛ کیفیت زندگی"؛ "؛ گروه‌‌‌‌‌ مرجع"

مراجع

-      بحرینی، سیدحسین؛ طبیبیان، منوچهر. (1375). مدل ارزیـابی کیفیت زندگی محـیط­زیسـت شـهری، فصلنامه محیط شناسی، شماره 21و 22، ص 56-41.

-      بهرامی نژاد، دهقان. (1382). شناخت و ارزیابی کیفیت محیط شهری در بافت میانی شهرها مطالعه مـوردی بافـت میانی شیراز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.

-      پاکزاد، جهانشاه. (1381). کیفیت محیط شهری، مطالبه معوقـه شـهروندان، فصـلنامه مـدیریت شـهری، شـماره 9، ص 15-6.

-      پوراحمد، احمد؛ فرجی­ملائی، امین؛ عظیمی، آزاده؛ لطفی، صدیقه. (1391). تحلیل طبقه‌بندی کیفیت زندگی شهری با روشSAW، پژوهش‌‌‌‌‌های جغرافیای انسانی، دوره 44، شماره­ی 4، ص 44-21.

-      پورطاهری، مهدی؛ رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا؛ فتاحی، احداله. (1390). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی (استان لرستان)، فصلنامه پژوهش­‌‌‌‌‌های جغرافیایی انسانی، شماره 76.

-      حاجی­نژاد، علی؛ قادری، علی. (1389). تحلیل و ارزیابی نابرابری‌‌‌‌‌های کیفیت زندگی در محله‌‌‌‌‌های شهری (نمونه موردی: شهر فارسان)،مجله برنامه‌ریزی منطقه­ای، بهار 1395، شماره 21 علمی-پژوهشیISC ‏، ص 167- 178.

-      خادم الحسینی، احمد؛ منصوریان، حسین؛ ستاری، محمدحسین. (1390). سنجش کیفیت ذهنی زندگی در نواحی شهری (مورد: شهر نورآباد، استان لرستان)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال اول، شماره، 3.

-      رضازاده قرشی. (1394). فضای سبز و کیفیت زندگی در شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یادگار امام تهران.

-      رفیعیان، مجتبی؛ عظیمی، مریم؛ مقدم، حامد. (1390). ارزیابی کیفیت مناطق شهری در برخورداری از فضا‌‌‌‌‌های عمومی با استفاده از نمودار وزنی ورونی (نمونه موردی: شهر قدیم لار)، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، شماره 16.

-      زبردست، اسفندیار؛ حبیبی، سارا. (1388)‌. بررسی پدیده پراکنده‌رویی و علل آن در شهر زنجان، مجله هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 1، شماره 38، علمی – پژوهشی، ISC، ‌ص 115-124.

-      زنگنه شهرکی، سعید و دیگران. (1393). تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاه­‌‌‌‌‌های غیررسمی منطقه­ی کلانشهری تهران (مطالعه­ی موردی: اسلام­آباد، صالح­آباد)، پژوهش­‌‌‌‌‌های جغرافیای انسانی، دوره­ی 46، شماره­ 1، ص 177- 196.

-      سرایی، حسن؛ ساروخانی، باقر؛ آذرخش، اردشیر. (1395). تحلیل جامعه­شناختی رابطه بین هویت اجتماعی با نوع گزینش گروه مرجع دانشجویان دانشگاه رازی کرمانشاه، مجله پژوهش­‌‌‌‌‌های جامعه شناختی، سال دهم، شماره 2، ص 7 – 2.

-      سیروس صبری، رضا. (1378‌). نقش دسترسی­ها در کیفیت ­زندگی شهری. نشریه پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، دوره 9، شماره 29.

-      شاه حسینی، پروانه؛ توکلی،‌ هانیه. (1393). تحلیل شاخص‌‌‌‌‌های کیفیت زندگی شهری مورد: محله وردآورد منطقه 21 شهر تهران. فصلنامه آمایش محیط. دوره 7، شماره 24، ص 144-127.

-      شماعی، علی؛ فخری پور محمدی؛ زنگانه، احمد. (1396). ارزیابی کیفیت زندگی در مناطق شهری، (مطالعۀ موردی: منطقۀ 11 شهرداری تهران)، پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های جغرافیای برنامه‌‌‌‌ریزی شهری، دوره 5، شماره 3، ص 379- 357.

-      صدیق سروستانی، رحمت الله؛ ‌هاشمی‌، سید ضیاء. (1381)، گروه‌های مرجع در جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی با تاکید بر نظریه‌‌‌‌های مرتن و فستینگر. نشریه نامه علوم اجتماعی، شماره 20، ص 167- 149.

-      عباس­زادگان، مصطفی؛ رضوی، حامده. (1385). اتخاذ رویکردی نوین برای طرح‌های توسعه شهری برنامه‌ریزی طراحی محور، نشریه هنرهای زیبا، شماره 28، ص 22- 15.

-      غفاری، غلامرضا. ابراهیمی‌لویه، عادل. (1390)، جامعه‌شناسی تغییرات اجتماعی. تهران، ناشران: اگرا، لویه‌، چاپ 7.

-      غفاری، غلامرضا و رضا امیدی. (1390). کیفیتزندگی،شاخصتوسعه­یاجتماعی، چاپ دوم، تهران، انتشارات شیرزاه.

-      کوزر، لوئیس؛ روزنبرگ، برنارد. (1393)، نظریه‌های بنیادی جامعه شناختی، ترجمه فرهنگ ارشاد، تهران، نشرنی. چاپ 6، ص 262-269.

-      کوکبی، افشین. (1384). "برنامه‌ریزی به منظور ارتقاء کیفیت زندگی شهری در مرکز شهر، مورد مطالعه: پهنه مرکزی شهر خرم‌آباد"، پایان‌نامه کارشناسی­ ارشد، به راهنمایی محمدرضا پورجعفر، دانشگاه تربیت مدرس.

-      گولد جولیوس؛ کولب‌، ویلیام. (1392)، فرهنگ علوم اجتماعی، مترجم: باقر پرهام، انتشارات مازیار، چاپ سوم.

-      مهاجری، اصغر. (1395). مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهر دوستدار کودک، مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری شهرداری تهران.

-      مهاجری، اصغر. (1397). بررسی تاثیرات اجتماعی و فرهنگی احداث و توسعه ادامه بزرگراه یادگار امام جنوب، دانشگاه تهران، پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی.

-      نجات، سحرناز. (1387). کیفیت زندگی و اندازه­گیری آن (مقاله مروری). مجله اپیدمیولوژی ایران، دوره 4، شماره 2، ص 62- 57.

-      هزارجریبی، جعفر. آقابیگی کلاکی، محمد. (1390). عوامل موثر بر گزینش گروه مرجع در بین دانشجویان (مطالعه جامعه‌شناختی تغییر گروه مرجع در بین دانشجویان دانشگاه‌‌‌‌‌های اصفهان و صنعتی اصفهان). فصلنامه علوم اجتماعی. دوره 18، شماره 54، ص 97- 53.

-      Bohnke, P (2007), "Does Society Matter? Life Satisfaction in the Enlarged Europe",Social indicators research,  No 87: 189-210.

-      Cooley, CH, (1953). Social Organization, A Study of the Larger Mind, New York, Sevibner’s.

-      Hyman, Herbert,Cleanor. Singer. (1968). Readings in Reference Group Theory and Research. New York :Free Press. (eds).

-      Lee, Y.J (2005), "Subjective quality of life measurement in Taipei", Building and Environment, No 43: 1205-1215.

-      Marans,W, R. J.Stimson,R.,(2011),Investigating Quality of Urban Life,Theory, Methods, and Empirical Reseach, Springer Dordrecht Heidelberg London New York, ISBN 987-94-007-1741-1.

-      Newcomb,TheodoRe, M. (1957) PeRsonality and social change: Attitude foRmation in a student community. New YoRk: DRyden PRess. RepRint، New YoRk: DRyden PRess، 1957. (Page citations aRe to the RepRint edition).

-      Phillips, D (2006), Quality of Life: Concept, Policy and Practice. London: Rutledge Publications.

-      Teklay,Rishan (2012) “Adaptation and Dissonance in Quality Of Life: IndicatoRs foR u Rban planning and policy making “,Enschede، the NetheRlands، maRch.

-      W.Marans, R.,J.Stimson,R.,(2011),Investigating Quality of Urban Life,Theory, Methods, and Empirical Reseach, Springer Dordrecht Heidelberg London New York, ISBN 987-94-007-1741-1.