بررسی نقش دستار در هویّت سازی فرهنگی پوشش مردان عصر صفوی با تکیه بر شعر صائب تبریزی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 2، دوره 12، شماره 46، دی 1399، صفحه 35-60   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.679749

نویسندگان

نسرین رضازاده¹؛ مریم محمدزاده^{* 2}؛ رامین صادقی نژاد²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.

چکیده

در بررسی جریان هویت­ سازی چون پوشش و آرایش، پوشیدنی ­ها و از آن میان، تنپوش­ های بالاتنه، بویژه سرپوشی چون دستار و رنگ، جنس، شکل، اندازه و آرایش آن، در قیاس با  تنپوش­ های دیگر، نقش بسزایی در شکل­ گیری هویت فرهنگی مردان در جوامع مختلف داشته­ است. یکی از اعصاری ­که بیش­ترین تأثیر فرهنگی- اجتماعی را از این پوشش هویت­ ساز، به خود دیده، عصر صفوی است. پرسش اصلی این نوشته که درصدد یافتن پاسخی بدان به شیوة توصیفی- اِسنادی برآمده ­ایم؛ آنست که شعر دورة صفوی، بعنوان بخش مهم و گسترده­ای از اسناد و منابع تاریخی؛ می­ تواند؛ نقش دستار و آرایش آن در ایجاد و شکل­ گیری هویت فرهنگی جامعه در بین مردان این دوره را نشان دهد؟ یافته ­های این پژوهش نشان می­دهد، شعر دورة صفوی، علی­ الخصوص صائب تبریزی، یکی از غنی­ ترین منابع و اسناد، برای بررسی ­های تاریخی- اجتماعی، از جمله پوشش و آرایش، و دستار، شاخص ­ترین و بااهمیت­ ترین و پوشش هویت ­بخش مردان در دوران صفوی است.

کلیدواژه‌ها

پوشش؛ دستار؛ عصر صفوی؛ عمامه؛ هویّت

مراجع

کتاب­ ها

اولئاریوس، آدام (1363) سفرنامۀ آدام اولئاریوس، ترجمۀ احمد بهپور، تهران: ابتکار.

بی نام (1372) حدود العالم من المغرب الی المشرق، با تعلیقات مینورسکی، به اهتمام مریم میر احمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهرا (س).

بی نام (1390) هزار و یک شب، 4 ج، ترجمۀ مرتضی مرعشی پور، تهران: نیلوفر.

تاجیک، محمد رضا (1384) روایت غیریّت و هویّت در میان ایرانیان، تهران: فرهنگ گفتمان.

دُزی، ر.پ.آ (1345) فرهنگ البسۀ مسلمانان، ترجمۀ حسینعلی هروی، تهران: چاپخانۀ دانشگاه تهران.

دانشنامۀ ایرانیکا (1382) پوشاک در ایران زمین، ترجمۀ پیمان متین، تهران: امیر کبیر.

دائرةالمعارف بزرگ اسلامی(1380) ج10، ایران، فصل دوم، تاریخ، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

درُج 4 (1392) بزرگ­ترین کتابخانۀ الکترونیک شعر و ادب فارسی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی مهر ارقام ایرانیان.

دلاواله، پتیرو (1375) سفرنامۀ پترو دلاواله، ترجمۀ شعاع الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی.

دهخدا، علی اکبر (1385) فرهنگ متوسّط دهخدا(2 جلدی)، به کوشش غلامرضا ستوده، ایرج مهرکی، اکرم سلطانی؛ زیر نظر جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران(مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران).

شاردن، ژان (1349) سیاحت­ نامۀ شاردن، ترجمۀ محمد عبّاسی،10 ج، ج 4، تهران: امیرکبیر.

شهشهانی، سهیلا (1374) تاریخچۀ پوشش سر در ایران، تهران: مُدبّر.

قاسم عبده، قاسم، (1396) تاریخ سیاسی و اجتماعی دورۀ پادشان مملوکی، ترجمۀ بهزاد مفاخری، تهران: سروش.

کاظمی، خدیجه (1388) آرایش و پوشش زنان از عهد مغول تا پایان دورۀ قاجار، تهران: اندیشۀ زرّین.

گودرزی، حسین (1384) جامعه شناسی هویّت در ایران، تهران: مؤسسۀ مطالعات ملّی.

متین، پیمان (1383) پوشاک ایرانیان، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.

مجلسی، محمدباقر (1369) حُلیه ­المتقین، تهران: نشر لقمان.

مُعین، محمد (1371) فرهنگ فارسی، جلد دوم، تهران: امیر کبیر.

میدانی، احمد بن محمد(1366) مجمع الامثال، 2 ج، مشهد: آستان قدس رضوی.

Ettinghausen, R (1972) From Byzantinum to Sasanian Iran and the Islamic World. Leiden.

Muhammad Haydar (1970) A History of the Moghuls of Central Asia, tr. E.D. Ross, repr. New York.

مقالات

آشنا، حسام­ الدین و روحانی، محمدرضا ­(1389) هویّت فرهنگی ایرانیان از رویکردهای نظری تا مؤلفه ­های بنیادی، تحقیقات فرهنگی ایرانیان، دورۀ 3، شمارۀ پیاپی 4، صص 184-157.

آقابیگی، فرامرز (1392) پوشاک زنان کُرد ایران در سفرنامه­ های دورۀ صفوی تا پایان پهلوی، مطالعات ایرانی، سال دوازدهم، شمارۀ 23، صص 20-1.

جعفرپور، علی و نوری، مهرداد­(1385) وضعیّت پوشاک زنان در عصر صفوی با تکیّه بر سفر نامه نویسان فرنگی، مسکویه، شمارۀ 5، صص 64-49.

شریعت ­زاده، علی اصغر (1369) پوشش بارزترین نشانۀ فرهنگی، میراث فرهنگی، سال اوّل، شمارۀ اوّل، صص 43-40.

مونسی سُرخه، مریم (1396) لباس و هویّت: ابعاد هویّت فرهنگی در لباس ایرانی، جلوۀ هنر، شمارۀ 44، صص 119-107.

یوسف­ پور، سِوگُل و فیّاض انوش، ابوالحسن (1395) بررسی تاریخی پوشش سر در عصر تیموریان، تاریخنامۀ خوارزمی، شمارۀ 13، صص 225-189.