روش‌شناسی سیدمرتضی عسکری در نقد تاریخی روایات

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 5، دوره 26، شماره 68، اسفند 1399، صفحه 93-114   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه کسرایی¹؛ مجید معارف^{* 2}؛ ملیحه السادات سیدرضادولابی³

¹دانشجوی دکتری علوم حدیث، دانشکدۀ اصول دین، تهران، ایران.

²استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³استادیار گروه علوم حدیث، دانشکدۀ اصول دین، تهران، ایران.

چکیده

مرتضی عسکری (1386-1293ش) که در ایران اغلب با عنوان «علامه عسکری» شناخته می‌شود از ناقدان حدیث در دوران معاصر است. وی با رویکرد نقدی به فهم و پاکسازی روایات در عرصه‌های متعددی مانند سیره، رجال، کلام و علوم قرآنی همت گماشت. بدین منظور از معیارهایی که حدیث‌پژوهان برای شناخت روایات سره از ناسره تعیین نمودند خاصّه ملاک تاریخ  بهره فراوان برد. با تأمل بر آثار وی به دست می‌آید که روش او ناظر بر نقد سند و متن احادیث به صورت توأمان است. به‌طوری‌که در نقد بیرونی که با محوریت راوی به آن پرداخته به مؤلفه‌هایی چون بررسی امکان حضور و سماع راوی از نظر تاریخی توجه داشته است، سنجش وثاقت راوی و شخصیت‌شناسی وی و تمایلات فرقه‌ای از دیگر مواردی است که در نقد روایات به آن دقت نموده است. در نقد بیرونی با محوریت کتاب به بررسی وثاقت مؤلف و نسبت اثر به او، همزمان با تحقیق در صحت و سقم مطالب کتاب و نیز سلامت کتاب از جهت وحدت یا اختلاف نسخ دقت نمود. نقد درونی روایات با استفاده از ملاک تاریخ بررسی توافق روایات با حوادث مسلم تاریخ، توجه به تثبیت متن از جهاتی چون تخلیط یا تقطیع‌های عمدی هم‌چنین سنجش متن روایات با سیر تاریخ پیدایش فرق و عقاید گام دیگری است که عسکری در نقد تاریخی روایات پیموده است.

کلیدواژه‌ها

علامه عسکری؛ نقد متن؛ نقد درونی و بیرونی؛ احادیث جعلی؛ اعتبارسنجی؛ تاریخ

مراجع