شفق اهورایی اهریمنی اسفندیار تحلیل داستان رستم و اسفندیار در شاهنامه فردوسی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 4، دوره 12، شماره 46، دی 1399، صفحه 75-102   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2020.679786

نویسندگان

محمّدرضا کیوان‌فر¹؛ پروانه عادل زاده^{* 2}؛ کامران پاشایی فخری³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

جنگ بین خصلت­ های اهورایی و اهریمنی و دو بنی بودن قهرمانان خیر و شر در داستان­های مختلف شاهنامه همواره مورد نظر پژوهندگان بوده­است. اما آنچه مایۀ شگفتی است این است که این­بار این دوگانگی بیشتر در سوابق و گفتار و کردار یک قهرمان تجلی یافته است، بطوریکه نمی‌شود او را اهورایی مطلق نامید و نه او را اهریمنی و دوزخی و بدرگ مطلق قلمداد کرد بلکه نوعی کشاکش و ستیز در گفتار و کردار یک پرسوناژ به نام اسفندیار در این داستان به چشم می‌خورد.
در این جستار طولی سعی وافر پژوهنده با روش توصیفی و تحلیلی و تفسیری و کتابخانه‌ای بر آن بوده است که آیا او سمبل راستی و اهورایی است؟ یا او نماد اهریمنی است؟ در هیچ کدام از این مواضع نمی‌شود به ضرس قاطع نظر داد این داستان به سبک رآلیستی از یک واقعه‌ی تاریخی حماسی قبل از تاریخ نوشته شده است که قهرمان آن به طور ناآگاهانه‌ای در یک تلقی غلط به دین باوری زمانۀ  خود دال بر پیرو راستین  پیامبر (زرتشت) بودن پدرش گشتاسب دچار و گرفتار شده است در نتیجه درخواست‌های چند لایة رستم با او حاصلی مطلوب در برقراری صلح ندارند بجز جنگ نا خواسته و این موضع اسفندیار تا اواخر داستان دال بر اصرار بر صلح رستم و ابرام بر جنگ اسفندیار تا برقراری جنگ ادامه دارد.
ویژگی‌های اسفندیار هم در سیاهه نمودن کارهایی که کرده است و در رجز خوانی‌ها خود او به آنها اشاره می‌کند که آن اعمال در طول داستان توسط پشوتن و سیمرغ و زال و رستم هم تأیید می‌شوند. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی – تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ رستم؛ اسفندیار؛ گشتاسب؛ سیمرغ

مراجع

کتاب­ ها

آرین پور، یحیی (1357) از صبا تا نیما، چاپ پنجم، تهران: نشر سپهر.

اسلامی ندوشن، محمدعلی (1381) ایران و جهان از نگاه شاهنامه چاپ دوم، تهران: انتشارات امیر کبیر.

حمیدیان، سعید (1374) شاهنامه فردوسی، چاپ مسکو، تهران: نشر قطره.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1371) سیری در شعر فارسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی.

سرّامی، قدمعلی (1373) از رنگ گل تا رنج خار، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

شمیسا، سیروس (1375) سبک­ شناسی شعر، چاپ دوم: تهران: انتشارات فردس.

صفا، ذبیح‌الله، (1371) تاریخ ادبیات در ایران، چاپ دوازدهم، تهران: نشر رامین.

صفا، ذبیح‌الله (1392) حماسه‌سرایی در ایران، تهران: انتشاراتی امیرکبیر.

کزازی، میرجلال‌الدین (1372) رؤیا، حماسه، اسطوره، چاپ ششم، تهران: نشر شابک.

مسکوب، شاهرخ (1389) اصل‌های اخلاقی در اوستا (تن پهلوان و روان خردمند)، تهران: انتشارات طرح نو.

ناتل خانلری، پرویز (1373) وزن شعر فارسی، چاپ ششم، تهران: انتشارات توس.

هرمان، اته (2536) تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه صادق رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

یاحقی، محمدجعفر (1368) سوگ­نامه سهراب، تهران: انتشارات توس.

مقالات

بوروس، فردریک اسکینر (1994) بستن رفتارگرایی رادیکال، ویکی پدیا(عدم دسترسی به منبع معتبر تر)

خالقی مطلق، جلال (1337)عناصر درام در برخی از داستان­ های شاهنامه،از مجموعۀ  پژوهش‌های تازه تحت عنوان تن پهلوان و روان خردمند، صص 62- 92.

شارل هانری، دو فوشکور/ ترجمه ب. نادر زاده (1371) از مجموعۀ  پژوهش‌های تازه تحت عنوان تن پهلوان و روان خردمند، صص 10- 16.

کیوانفر، محمد رضا، عادل زاده، پروانه، پاشایی فخری، کامران (1399) تطور تمثیل در داستان رستم و اسفندیار شاهنامه فردوسی، فصلنامۀ تمثیل در ادب فارسی، پیاپی 45، صص 104 – 142.

معصومی، محسن، پور شبلی موسی فرجیهای قزوینی، محمد حسین (1397) نظریه جنگ عادلانه و اخلاق مداری در جنگ میان مسلمانان (بر پایه آداب العرب)، فصلنامۀ تاریخ تمدن اسلامی، سال 4، شماره 27، صص 97 -127.

نورمحمدی نجف آبادی، محمد، باقری، سعید (1392) نظریۀ  حنگ عادلانه در فلسفه سنت آگوستین غرب شناسی، دورۀ 4، شمارۀ 2، صص23-50.