بررسی و تطبیق درونمایه‌های داستانی بهرام و گلندام امین‌الدین صافی و بیت(منظومۀ ملحون) عامیانۀ کُردی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 1، دوره 10، شماره 4 - شماره پیاپی 30، بهمن 1399، صفحه 1-30   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2021.679793

نویسندگان

مهری پاکزاد^{* 1}؛ منیره مسگری²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.

²دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد،ایران.

چکیده

داستان بهرام و گلندام از آن دسته داستان­ هایی است که روایت­ های گوناگونی دارد؛ در این میان روایتی که امین‌الدین صافی، شاعر کلاسیک قرن نهم، در 3049 بیت سروده است و روایتی دیگر که از ادب عامیانۀ کُردی به شیوۀ بیت‌خوانی سینه به سینه نقل شده ­است؛ دو نوع ادبی در دو زبان(فارسی و کردی) و با درونمایه­ های متنوع از حیث داستان‌سرایی موضوع  کار پژوهش قرار گرفته ­است. منشأ این داستان مانند بسیاری از داستان­ های کهن هنوز به خوبی معلوم نیست. در قرن نهم هجری، نظیره­ گویی از خمسۀ نظامی به اوج خود رسید و یکی از علل رونق بازار داستان­ سرایان، علاقۀ حکام محلی و فرمانروایان به شنیدن داستان­ های غنایی، حماسی، افسانه ­ها و... در اوقات فراغت بود. همین امر باعث می ­شد شعرا با بهره ­گیری از اسامی شخصیت‌های داستان­ ها­ی کهن با پردازش و خلاقیتی نو، داستانی دیگر با سلیقۀ خویش و بعضاً با ساختاری ضعیف، بی ­هیچ منشأ خاصی، صرفاً جهت رفع تکلیف و پرکردن اوقات فراغت حکام و اربابان بسرایند؛ مانند داستان امیرارسلان که ترکیبی از فضای داستان­ های هزار و یک­شب، شاهنامه و دیو و... را در ذهن شنونده تداعی می­ کند. درونمایه‌های گوناگون به علت وجود راویان و روایت­ های متفاوت  یا متشابه به وجود می ­آید. در این مقاله با بررسی و مقایسۀ درونمایه در داستان بهرام و گلندام، فکر اصلی یا همان مضمون و در نهایت پیام داستان و دیدگاه نویسنده نسبت به موضوع داستان روشن می­ شود. چگونگی درونمایه­ ها­ در دو روایت­ فارسی و کُردی، میدان را برای مقایسه و بررسی تأثیر و تأثر دو روایت مورد بحث فراخ می‌کند و دریچه ­ای نو در شناخت سختگی و پرداختگی یا ضعف داستان می‌گشاید. روش میدانی و کتابخانه ­ای مبتنی بر تحلیل محتوا، ساختار پژوهش حاضر را تشکیل داده است.

کلیدواژه‌ها

بهرام و گلندام؛ درونمایه؛ روایت صافی؛ روایت کردی

مراجع

- احمدی، بابک، (1372)، ساختار و تأویل متن، تهران، جلد دوم، چاچ دوم، تهران: مرکز.

- ارجانی، فرامرز بن خدادداد، (1363)، سمک عیار، به تصحیح دکتر پرویز ناتل خانلری، تهران: آگاه.

- استنفورد، (1386)، درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمۀ مسعود صادقی، تهران: سمت

- بلعمی، محمد بن محمد، (1382)، ت‍اری‍خ‌ ب‍ل‍ع‍م‍ی‌ (ت‍رج‍م‍ه‌ ت‍اری‍خ‌ طب‍ری‌)، م‍ق‍دمه‌ و حواشی به اهتمام م‍ح‍م‍دج‍واد م‍ش‍ک‍ور، تهران: دنیای کتاب.

- بلوکباشی، علی، (1375)، قهوه­ خانه­ های ایران، تهران: بی­نا.

- بنایی، مولانا کمال­الدین، (1351)، برگزیدۀ، باغ ارم مثنوی بهرام و بهروز، تصحیح و انتشار: سیداسدالله مصطفوی.

- بهار، محمد تقی،( 2535)، بهار و ادب فارسی(مجموعه مقالات بهار)، تهران: شکت سهامی کتابهای جیبی.

- بیدل دهلوی، عبدالقادر، (بی­تا)، غزلیات بیدل، به تصحیح خلیل‌الله خلیلی، جلد اول، تهران: نشر بین‌الملل.

- پراپ، ولادیمیر، (1368)، ریخت‌شناسی قصه ­ای پریان، فریدون بدره­ای، تهران: توس.

- ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل، (1385)، شاهنامه ثعالبی در شرح احوال سلاطین ایران، ترجمه محمود هدای، تهران: اساطیر.

- ثمینی، نغمه،(1379)، عشق وشعبده، تهران: مرکز.

- حکمت، علی­اصغر،(1337)، سرزمین هند، تهران: دانشگاه تهران.

- خزانه  دارلو، محمدعلی، (1375)، منظومه‌های فارسی، تهران: انتشارات روزنه.

- داد، سیما، (1382)، فرهنگ اصطلاحات ادبی،تهران: مروارید.

- ذوالفقاری، حسن، (1374)، منظومه‌های عاشقانۀ ادب فارسی، تهران: نیما.

- رحمانیان، داریوش، (1379)، افسانه­ های لُری، تهران: مرکز.

- رزمجو،حسین، (1370)،انواع ادبی وآثارآن درزبان فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.

- روزبه، محمدرضا، (1379)، ادبیّات معاصرایران، شعر، تهران: روزگار.

- سیف، هادی،(1369)، نقاشی قهوه ­خانه ­ای، تهران: بی­نا.

- شمیسا، سیروس،(1387)، فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، تهران: میترا.

- صافی، امین‌الدین محمد، (1386)، بهرام و گل‌اندام، تصحیح حسن ذوالفقاری و پرویز ارسطو، تهران: چشمه.

- صفا، ذبیح‌الله، (1387)، حماسه‌سرایی درایران، تهران: فردوس.

- صفا، ذبیح‌الله،  (1373)، تاریخ ادبیّات درایران، جلد چهارم، تهران: فردوس.

- صورتگر، لطفعلی، (1340)، منظومه‌های غنایی ایران، تهران: ابن‌سینا.

- فتاحی قاضی، قادر،(1345)، منظومۀ کردی مهر و وفا، تبریز: دانشگاه تبریز.

- فتاحی قاضی، قادر ، (1347)، منظومۀ کردی  بهرام و گلندام، تبریز: مؤسسه تاریخ وفرهنگ ایران.

- فتاحی قاضی، قادر ،(2007)، گه­نجینه­ ی به­یتی کوردی، هه­ولیر: ئاراس.

- فردوسی، ابوالقاسم، (1373)، شاهنامۀ فردوسی، تصحیح ژول مُل، تهران: سخن.

- فردوسی، ابوالقاسم ،(1971ـ 1963)، شاهنامۀ فردوسی، چاپ انتقادی مسکو: بی نا.

- قیس رازی، شمس(1314)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تهران: مجلس.

- مان، اسکار،(1905)، تحفۀ مظفریه، برلین: گیورک رایمر.

- محجوب، محمدجعفر، (1386)، ادبیّات عامیانۀایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.

- محجوب، محمدجعفر، (1382)، ادبیّات عامیانۀایران، مجموعه مقالات دربارۀ افسانه­ ها و آداب و رسوم مردم ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه.

- مستور، مصطفی، (1379)، مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.

- مشیری، میرمحمد سعید،(1369)، تذکرۀ صفویه، مقدمه و تصحیح و تحشیه دکتر محمد باستانی پاریزی، تهران: نشر علم.

- معصومی، غلامرضا، (۱۳۸۸)، دایرة‌المعارف اساطیر و آیین‌های باستانی جهان[برای] پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی؛ ویراستار ابوالقاسم محمودی، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر‏‫.

- میرصادقی، جمال، (1366)، ادبیات داستانی، تهران: شفا.

- میرصادقی، جمال، (1385)، عناصر داستان، تهران: سخن.

- نظامی، الیاس ابن یوسف، (1389)، هفت‌پیکر، تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

- نظامی، الیاس بن یوسف(1335)، کلیات دیوان حکیم نظامی گنجه­ای، از روی نسخۀ تصحیح شدۀ وحید دستگردی، تهران: امیر کبیر.

- نفیسی، سعید، (1344)، تاریخ نظم ونثردرایران ودرزبان فارسی، تهران: کتاب‌فروشی فروغ.

- وارنر، رکس،(1389)، دانشنامۀ اساطیر جهان، برگردان ابوالقاسم اسماعیل­پور، چاپ چهارم، تهران: اسطوره.

- یاحقی، محمد جعفر، (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره­ های ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

پایان‌نامه‌ها

- مسگری، منیره، (1394)، «بررسی تطبیقی بهرام و گل­‌اندام امین­الدین صافی با روایت منظوم در ادب فولکلوریک کُردی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد.

- رمضانی مقصود، راضیه،(1392)، «بررسی عناصر روایی منظومۀ بهرام و گلندام امین‌الدین صافی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان. 

مجلات

- پاکزاد، مهری، (1396)،«مقایسۀ دو روایت از قصۀ مهر و وفا در ادب عامیانۀ کُردی با روایت فارسی از شعوری کاشی»، دو ماهنامۀ فرهنگ و ادب عامه، سال5، ش15، صص 179- 197.

- ریاض، محمّد، (1354)، «سیری در ادبیات فارسی هند و پاکستان»، مجلۀ هنر و مردم، ش156، صص34 – 38.

- کلانتری، منوچهر،(1352)، «رزم و بزم شاهنامه در پرده­های بازار قهوه­خانه­ای»، مجلۀ هنر و مردم، سال دوازدهم، ش 134، صص 2-15

- میکائیلی، حسین، (1394)، «بیت در ادب فولکلور کُردی»، پژوهشنامۀ ادبیات کُردی، سال اول، ش 1، صص 51- 76.  

- یلمه­ ها، احمدرضا، (1391)،«محب و محبوب منظومۀ غنایی نفیس و ناشناخته»،پژوهشنامۀادب غنایی دانشگاه سیستان وبلوچستان، سال دهم، ش 18، صص199- 217.

پایگاه‌ اینترنتی

-  http://cod.km u.ac.ir/Defaul. سایت دانشگاه علوم پزشکی کرمان، مشاهیر کرمان     

ـ منبع لاتین

- Nehru, Jawahar lal,(1946), Dicovery of India, London.