اندیشه تساوی جویانه در جنبش قرمطیان

فصلنامه تاریخ

مقاله 7، دوره 16، شماره 60، خرداد 1400، صفحه 164-186   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

مریم عاشوری¹؛ حسن شادپور^{* 2}؛ احمد اشرفی³

¹دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود

²گروه تاریخ، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود

³گروه تاریخ، ُواحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی ، شاهرود

چکیده

جنبش اجتماعی و مذهبی قرمطیان که طی سده های ٣و ٤ ه.ق /10 و 11م. در مناطقی از عراق عرب تا احساء گسترش یافت، با الهام از جنبش زنگیان و منشعب از فرقه اسماعیلیه ، و ظاهراً در ارتباط با گروههای دگراندیشی چون باطنیه و زنادقه و غلات شکل گرفت. رهبران این جنبش با هدف جذب نیرو و در مواردی معدود از جمله در کوفه، احساء و مولتان با ادعای برپائی جامعه آرمانی، حکومتی را تشکیل دادند که به زعم برخی محققان نمونه ای از یک نظام سوسیالیستی و مساوات طلبانه در تاریخ جوامع اسلامی بوده است.
این پژوهش با استفاده از روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و با یاری منابع معتبر تاریخی، به طرح این سوال پرداخته است که : قرمطیان تا چه اندازه و به چه نحوی ، توانستند به برقراری مساوات اجتماعی بین توده مردم اقدام کنند؟ در پاسخ به این پرسش، باید گفت که رهیافت ایدئولوژیکی برخی محققان و نادیده گرفتن ابعاد متعدد نهضت قرامطه باعث شده تا این حقیقت نادیده گرفته شود که تنها در بخشی از قلمروی فعالیت قرمطیان اندیشه تساوی گرایانه آن هم به شکل محدود، به میدان عمل آورده شد و تندروی و ناکارآمدی ثانویه قرامطه و تخریب وجهه آنها در جهان اسلام، مانع از اجرای سیاست تساوی اجتماعی در سطح وسیع شد. در واقع برداشت ناصواب اسلام پژوهان، درباره وجه دموکراتیزه جامعه قرمطی، بر مبنای پنداری است که از ذوق زدگی و همسان پنداری و در مجموع عدم درک کافی و عمیق از جنبش دگر اندیشانه قرامطه طرح مسأله کرده است.

کلیدواژه‌ها

قرامطه؛ نهضت های اجتماعی؛ مساوات گرایی؛ قرون نخستین اسلامی؛ اسلام شناسان

مراجع