بررسی تطور دیدگاه ملاصدرا درباره نقش ماهیت از حیث معرفت شناسی

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 9، شماره 20، پاییز و زمستان 1399، صفحه 25-44  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه کوکرم ¹؛ امیرحسین منصوری نوری²؛ محسن شمس³؛ عین الله خادمی¹

¹دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

²دانشجوی دکتری / دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران

³دانشجوی دکتری/دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران مدرِّس حق التدریس/دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان

چکیده

یکی از مسائل مهم معرفت‌شناسی مسأله وجود ذهنی و نحوه انطباق آن با حقایق عینی است. حکیمان مسلمان بر این باورند که امری باید در این میان نقش واسط را ایفا کند. با تأمل در آثار ملاصدرا درمی‌یابیم که او به این امر توجه بایسته داشته است و دیدگاه واحدی درباره این مسأله پژوهشی ارائه نداده است. ملاصدرا در گام نخست بسان سایر حکما بدین امر باور داشته است که ماهیت نقش حد واسط میان امور ذهنی و حقایق عینی را ایفا می‌کند و مراد وی از ماهیت، معنای اخص –مایقال فی جواب ما هو» است. نگارندگان بر این باور هستند که صدرالمتألهین در گام دوم از این نظریه عدول کرده است و نظریه خاص خویش را بیان کرده است که بر اساس آن مراد از انطباق ذهن با عین، انطباق عینی وجود برتر ماهیت، بر وجود خاص آن است. در این رویکرد ملاصدرا بین معلوم بالذات از حیث واقع و نفس‌الامر و معلوم بالعرض از حیث ظهورش برای قوای ادراکی نفس تفکیک قائل می‌شود و بر این باور است که در این رویکرد نحوه وجود متفاوت است، یکی وجود قوی (خارجی) و دیگری وجود ضعیف است نه ماهیت. بر اساس پنج دلیل –دیدگاه ملاصدرا درباره ماهیت، ادراک عقلی، حرکت جوهری، اصالت و تشکیک وجود- نگارندگان بر این باور هستند که نظریه دوم با نظام فلسفی ملاصدرا سازگارتر است و از آن می‌توان به عنوان نظریه نهایی صدرا یاد کرد.

کلیدواژه‌ها

ماهیت؛ وجود؛ مطابقت؛ معرفت شناسی؛ ملاصدرا

مراجع

ابن عربی، محیی الدین .(1994م).  الفتوحاتالمکیة، ، محقق/ مصحح: عثمان یحیى‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى،.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین .(1364).  شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، تهران: حکمت.

ابن سینا .(1379).  التعلیقات، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

ایمانپور، منصور .(1382). مساله تطابق ذهن و عین در فلسفه مشاء و حکمت متعالیه، فصلنامه علمی- پژوهشی نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، شماره 186.

جوادی آملی، عبدالله .(بی­تا). رحیق مختوم، ج 1و 2، قم: اسراء.

حلی، جمال­الدین حسن بن یوسف .(1392).  الجوهرالنضید، قم: بیدار.

سهروردی .(1380).  مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 2 و 3، تصحیح و مقدمه هانری کربن و دیگران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شیرازی، صدرالدین محمد .(بی­تا).  الحکمةالمتعالیةفیالسفارالعقلیةالاربعة، بی­تا، ج 1 و 2 و 3، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

شیرازی، صدرالدین محمد .(1392).  الشواهدالربوبیة، تهران: سروش.

شیروانی، علی .(1376).  شرحبدایةالحکمة، ج 1، چاپ سوم، الزهراء.

طباطبایی، سید محمدحسین .(1378).  نهایةالحکمة، ترجمه و شرح علی شیروانی، ج 2، چاپ چهارم، قم:  مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

طباطبایی، سید محمدحسین .(بی­تا).  اصول فلسفه و روش رئالیسم، با مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، تهران: شرکت افست.

عبودیت، عبدالرسول .(1386). درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج 2، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت) و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

قیصری رومی، داود بن محمود .(1375). شرح فصوص الحکم قیصری، به کوشش جلال الدین آشتیانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

گرجیان، محمدمهدی؛ موسوی، سید محمود؛ رودگر، نرجس .(1393). فصلنامه آیین حکمت، سال ششم، شماره 22.

مشکاتی، محمدمهدی، فخرالدینی، مریم .(1393). تاثیر نگاه وجودشناسانه ملاصدرا به علم در برخی مباحث هستی­شناسی، دو فصلنامه پژوهش­های هستی­شناختی، سال سوم، شماره 6.

مصباح یزدی، محمدتقی .(1386).  آموزش فلسفه، ج 1، چاپ هفتم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.

مطهری، مرتضی .(1404).  شرح مبسوط منظومه، ج 1، تهران: حکمت.

همو .(1377).  شرح منظومه مختصر، چاپ پنجم، تهران: صدرا.

همو .(1384). مقالات فلسفی، ج 3، چاپ نهم، تهران: صدرا.

همو .(1368). مجموعه آثار، ج 9 و ج 10، تهران: صدرا.

نجاتی، محمد؛ سالاری، یوسف .(1395). بررسی و نقد مقالۀ بررسی معانی گوناگون اصالت وجود و اعتباریت ماهیت در نظام صدرایی، دو فصلنامه پژوهش­های هستی ­شناختی، سال پنجم، شماره نهم.

نجاتی، محمد؛ بهشتی، احمد .(1392). حکمت معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شماره دوم.