نگرش روستاییان نسبت به تغییر پذیری اقلیم و و راهکارهای سازگاری با آن (مورد: روستائیان هیرمند)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 11، دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 55، تیر 1400، صفحه 365-378   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حبیب الله سارانی¹؛ محسن حمیدیان پور^{* 2}؛ سیدهادی طیب نیا³

¹کارشناس ارشد مخاطرات طبیعی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

²استادیار، اقلیم‌شناسی در برنامه ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

³استادیار، جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

مقدمه: دانش و درک صحیح کشاورزان و بومیان یک منطقه از تغییر اقلیم و پیامدهای آن کمک شایانی به اتخاذ رویکردها و استراتژی‌های سازگاری با تغییر اقلیم خواهد نمود.
هدف پژوهش: هدف تحقیق حاضر ارزیابی میزان آگاهی کشاورزان نسبت به تغییرپذیری اقلیم و پیامدها و راهکارهای سازگاری با آن در شهرستان هیرمند است.
روش‌شناسی تحقیق:  این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی انجام‌شده است. جامعه آماری تحقیق، شامل16 روستای بالای 20 بهره‌بردار کشاورزی (1034 خانوار) است که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 363 خانوار کشاورز به‌عنوان نمونه انتخاب شد و طیف گسترده‌ای از شاخص­ها با ابعاد آگاهی از تغییرپذیری اقلیم، اثرات منفی تغییرپذیری اقلیم و استراتژی­های سازگار با تغییرات اقلیمی موردبررسی قرار گرفت. برای تجزیه‌وتحلیل داده­ها از ضریب همبستگی اسپیرمن و T تک نمونه­ای در نرم‌افزار SPSS استفاده گردیده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: منطقه موردمطالعه شامل نواحی روستایی شهرستان هیرمند در شمال استان سیستان و بلوچستان و از توابع منطقه سیستان است.
یافته‌ها و بحث: متن یافته‌های پژوهش مؤید آن است که، کشاورزان منطقه نسبت به تغییرپذیری اقلیم آگاه بوده و بارها اثرات منفی آن را تجربه کرده­اند. از دیدگاه پاسخ­دهندگان گرایش یافتن ساکنین منطقه به شغل­های کاذب از پیامدهای منفی اثرات تغییر اقلیم است که نسبت به آن کشاورزان هم­نظر بودند. برخلاف آگاهی آن‌ها نسبت به راهکارهای سازگار با تغییر اقلیم؛ ولی معیشت ساکنین این مناطق هنوز وابسته به کشاورزی آبی است و به‌هیچ‌عنوان از کشت‌ مبنی بر سازگاری با محیط فراخشک و سازگار با شوری و کم‌آبی بهره نمی‌برند. لذا به دلیل نرخ وابستگی بالای آن‌ها به کشاورزی و همچنین نرخ بالای رشد جمعیت نشان می‌دهد که از آسیب­پذیری بالای برخوردار می­باشند. نتایج حاصل از آزمون اسپیرمن نشان داد بین متغیر میزان درآمد ماهیانه کشاورزان و شناخت آن‌ها نسبت به متغیرها افزایش سازگاری با برابر تغییر اقلیم با ضریب همبستگی 663/0 رابطه معناداری وجود دارد
نتایج: ساکنین منطقه هیرمند از آگاهی مناسبی نسبت به راهکارهای سازگار با تغییر اقلیم برخوردار می‌باشند اما بر اساس مشاهدات صورت گرفته به‌هیچ‌عنوان از کشت‌های مقاوم به کم‌آب و خشکی و شوری بهره نمی‌گیرند.

کلیدواژه‌ها

تغییر اقلیم؛ کشاورزان؛ مناطق روستایی؛ شهرستان هیرمند

مراجع

پورطاهری، مهدی؛ سجاسی قیداری، حمدالله و صادقلو، طاهره. (1390). ارزیابی تطبیقی روش­های رتبه­بندی تکنیک مخاطرات محیطی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: استان زنجان)، پژوهش­های روستایی، سال دوم، شماره 3.

شرفی، لیدا و زرافشانی، کیومرث. (1389). سنجش آسیب پذیری اقتصادی و اجتماعی کشاورزان در برابر خشکسالی(مطالعه موردی: گندم کاران شهرستان های کرمانشاه، صحنه و روانسر)، پژوهش های روستایی، 1(4)، 154-129.

صادقلو، طاهره و سجاسی قیداری، حمدالله (1393)، اولویت­بندی عوامل موثر بر افزایش تاب­آوری کشاورزان در برابر مخاطرات طبیعی (با تاکید بر خشکسالی) منطقه مورد مطالعه: کشاورزان روستاهای شهرستان ایجرود، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، 3(2)، پیاپی 10، 153- 129.

عبدالله زاده، غلامحسین؛ اژدرپور، علیرضا و شریف زاده، محمدشریف. (1396). بررسی ادراک روستاییان نسبت به تغییرات اقلیمی و راهبردهای سازگاری در شهرستان زابل، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 28(4)، 106-85.

قمبرعلی، رضوان؛ پاپ زن، عبدالحمید و افشارزاده، نشمیل. (1391). بررسی دیدگاه کشاورزان در خصوص تغییرات آب‌وهوا و استراتژی‌های سازگاری (مطالعه موردی: شهرستان کرمانشاه، پژوهش های روستایی، 3(11)، 213-192.

یزدان پناه، مسعود و زبیدی، طاهره. (1396). باورها و درک خطر کشاورزان استان خوزستان نسبت به تغییرات آب و هوایی، مخاطرات محیط طبیعی، 6 (14)، 140-123.

Barton, D., Morton, J., & Hendy, C. (2001). Drought contingency planning for pastoral livilhoods. Natural Resources Institute (NRI). 15. Pp. 38.

Byg, A., and Salick, J., (2009). Local perspectives on a global phenomenon—climate change in Eastern Tibetan villages. Global Environmental Change. 19, 156–166.

Cutter, Susan L.; Burton, Christopher G.; and Emrich, Christopher T. (2010) "Disaster Resilience Indicators for Benchmarking Baseline Conditions," Journal of Homeland Security and Emergency Management: Vol. 7: Iss. 1, Article 51. 1-22. DOI: 10.2202/1547-7355.1732.

Danielsen, F., Burgess, N.D., and Balmford, A., (2005). Monitoring matters: examining the potential of locally-based approaches. Biodiversity and Conservation 14, 2507– 2542.

Gaillard, (2007) "Resilience of traditional societies in facing natural hazards", Disaster Prevention and Management. 16(4): 522 – 544.

Gandure, S., Walker, S., Botha, J.J. (2013), Farmers' perceptions of adaptation to climate change and water stress in a South African rural community, Environmental Development, 5, 39-53.

IPCC, (2007). The Physical Science Basis: Contribution of Working Group 1 to the Fourth assessement Report, Chpter 11 Regional Climate projections.

Laidler, G.J., (2006). Inuit and scientific perspectives on the relationship between sea ice and climate change: the ideal complement? Climatic Change. 78, 407–444.

Matyas, D., and Pelling, M., (2015). Positioning resilience for 2015: the role of resistance, incremental adjustment and transformation in disaster risk management policy. Disasters. 39(1): 1-18.

Solomon, S., D. Qin, M. Manning, Z. Chen, M. Marquis, K.B. Averyt, M. Tignor and H.L. Miller (Eds.). (2007). Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.

Tucker, C.M., Eakin, H., Castellanos, E.J., 2010. Perceptions of risk and adaptation: coffee producers, market shocks, and extreme weather in Central America and Mexico. Global Environmental Change 20, 23–32.

Van Aalst, M.K., Cannon, T., and Burton, I., (2008). Community level adaptation to climate change: the potential role of participatory community risk assessment. Global Environmental Change 18, 165–179.

Zhou, H., Wan, J., & Jia, H (2009). Resilience to natural hazards: a geographic