تحلیل روند شکل‌گیری و اهمیت یافتن مسئله «منشأ تصورات و مفاهیم» در دوره جدید فلسفه غرب

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 9، شماره 20، بهمن 1399، صفحه 127-144   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

احمد حمداللهی^*

استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شهیدمدنی اذربایجان

چکیده

مسئله «منشأ تصورات و مفاهیم» یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مسائل مطرح در دوره جدید فلسفه غرب به شمار می‌رود. من در مقاله پیش رو تلاش کرده‌ام تحلیلی از روند شکل‌گیری و اهمیت یافتن این مسئله در این دوره ارائه کنم. در این تحلیل نشان داده‌ام: گام اول در شکل‌گیری این مسئله طرح ایده تصورات فطری از سوی عقل‌گرایان دوره جدید بوده است که بیشتر به اقتضاء برخی از مبانی و دیدگاه‌های مابعدالطبیعی ایشان و نه لزوماً در پاسخ به پرسش صریح و مستقلی به نام منشأ تصورات و مفاهیم، صورت پذیرفته است. در این مرحله، هرچند پرسش از «منشأ تصورات و مفاهیم» به‌نوعی مطرح‌شده است، اما هنوز به‌عنوان یک مسئله جدی و مستقل ظهور و بروز نیافته است. در گام دوم، جان لاک باهدف رد و انکار ایده تصورات فطری اولین بار به‌طور صریح و مستقیم پرسش از «منشأ تصورات و مفاهیم» را مطرح می‌کند و به‌طورجدی و مفصّل به بحث درباره آن می‌پردازد. دفاع دوباره لایبنیتس از ایده تصورات فطری در مقابل حملات لاک، برای اولین بار موجب شکل‌گیری صریح دوگانه عقل‌گرایی (فطری گرایی) و تجربه‌گرایی می‌شود و بدین ترتیب این بحث اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. در گام سوم و نهایی، هیوم خواسته یا ناخواسته با گره زدن سرنوشت مسائل بسیار مهمی همچون امکان علم و امکان مابعدالطبیعه به تبیین «منشأ تصورات و مفاهیم»، موجب می‌شود این مسئله ارزش و اهمیت فوق‌العاده‌ای پیدا کند؛ ارزش و اهمیتی که پیش‌ازآن هرگز نداشته است.

کلیدواژه‌ها

منشأ تصورات و مفاهیم؛ دوره جدید فلسفه غرب؛ عقل‌گرایی (عقل‌گرایان)؛ تجربه‌گرایی (تجربه‌گرایان)؛ تصورات فطری

مراجع

احمدی، احمد .(1395). تأملات در فلسفه اولی، مقدمه مترجم، چاپ سیزدهم، تهران: سمت. 

اسپینوزا، باروخ .(1388).  اخلاق، ترجمه محسن جهانگیری، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

اسپینوزا، باروخ .(1374). رساله در اصلاح فاهمه، ترجمه اسماعیل سعادت، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

دکارت، رنه .(1384). اعتراضات و پاسخ‌ها، ترجمه علی موسائی افضلی، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

دکارت، رنه .(1395).  تأملات در فلسفه اولی، ترجمه دکتر احمد احمدی، چاپ سیزدهم، تهران، سمت.

دکارت، رنه .(1376).  اصول فلسفه، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی، چاپ اول، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.

صانعی دره بیدی، منوچهر .(1376).  فلسفه دکارت (شامل یک مقدمه تحلیلی و ترجمه سه رساله)،چاپ اول، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.

صانعی دره بیدی، منوچهر .(1383).  فلسفه لایبنیتس، چاپ اول، تهران: انتشارات ققنوس.

کاپلستون، فردریک چارلز .(1380).  تاریخ فلسفه، جلد چهارم، ترجمه غلامرضا اعوانی، چاپ اول، تهران: سروش و علمی و فرهنگی.

همو .(1375).  تاریخ فلسفه، جلد پنجم، ترجمه امیر جلال‌الدین اعلم، چاپ سوم، تهران: سروش و علمی و فرهنگی.

لایبنیتس، گتفرید ویلهلم .(1375).  منادولوژی، ترجمه یحیی مهدوی، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی.

مهدوی، یحیی .(1375).  منادولوژی، مقدمه مترجم، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی.

Hume, David. (2007). An Inquiry concerning Human Understanding, edited with an introduction and notes by Peter Millican, first published, Oxford University press.

Locke, John. (1999). An Essay concerning Human Understanding, Clarendon edition of the works of John Locke, Oxford University press.

Noonan, Harold W. (1999). Hume on Knowledge, first published, Rutledge.