تحلیل انتقادی گفتمان غالب در داستان زن زیادی (اثر جلال آل احمد)

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 8، دوره 12، شماره 46، دی 1399، صفحه 103-116   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فرشته آلیانی^* ؛ فیروز فاضلی؛ بهار هوشیار کلویر

دانشگاه گیلان، گروه زبان و ادبیات فارسی، رشت، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر تحلیل انتقادی گفتمان غالب در داستان زیادی اثر جلال آل احمد با استفاده از رویکرد نورمن فرکلاف می باشد. جامعة مورد بررسی داستان «زن زیادی» از مجموعه داستان‌هایی به همین نام از جلال‌آل احمد است. نمونة پژوهش نشانه‌های قدرت و مسائل اجتماعی و تاریخی داستان زن زیادی است. طرح پژوهش کیفی و به روش توصیفی- تحلیلی در سه سطح توصیف، تبیین و تحلیل مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش در این اثر جلال آل احمد نشان از حضور قدرتمند گفتمان سلطه و مردسالارانه در داستان و هم زمان در جامعه زمان وی و حتی در اندیشه خود نویسنده دارد. در نتیجه وجود فرهنگ برتری جنیستی مردان و حیات گفتمان سلطه‌گری و سلطه‌پذیری، به حاشیه‌رانی و منفعل نگه‌داشتن زنان به دست داده‌ است. نکتة مهمی که با تحلیل انتقادی گفتمان داستان به‌ دست آمد آن است که ذهنیت استبدادی بیش از قدرت استبدادی در نهادینه ساختن این فرهنگ نقش دارد. از این رو است که شخصیت اصلی داستان در چنین نظامی بیش از آن که مغلوب قدرت و تصمیم مردان خانواده خود باشد، قربانی اندیشه تکامل نیافته و انفعال خود و پذیرش گفتمان سلطه و نهادینه ساختن آن در خود است.

کلیدواژه‌ها

تحلیل انتقادی گفتمان؛ داستان زن زیادی؛ جلال آل احمد

مراجع

- آبوت، پاملا، والاس، کلر. (1947). فرهنگ واژه‌ها و اصطلاحات در جامعه شناسی زنان. ترجمة منیژه نجم عراقی. (1385). چاپ چهارم، تهران: نی.

- آل­احمد، جلال.(1371)، زن زیادی، چاپ هفتم، تهران: فردوس.

- اباذری، آرش (1383)، چگونه زنان در جوامع مردسالار مسخ می‌شوند، مجموعة فصل زنان، جلد4، تهران: روشنگران.

- اطهاری نیک عزم، مرضیه. (1392). نشانهمعناشناسیاجتماعیزنزیادیاثرجلالآلاحمد، حضوردیگریبرایساختمعنایزندگی خویش . مجموعه مقالات نقدهای ادبی- هنری، به کوشش لیلا صادقی، تهران: سخن

- باستانی، سوسن، دستوری، مژگان. (1386)، بررسی تأثیر جنسیت در گفتمان:مطالعه موردی دو ترجمة معاصر از قرآن. پژوهش زنان، 5، 3، 30- 5.

- بهرام­پور، شعبان‌علی. (1379). درآمدی بر تحلیل گفتمان و تحلیل گفتمانی. تهران: انتشارات تحلیل گفتمان.

- نرسیسیانس، امیلیا. (1383)، مردم شناسی جنسیت. تهران: افکار.

- جعفری­جنیدی، محمود، خاقانی، طوبی. (1394). بررسی کنش­های اجتماعی در مجموعه داستان­ زن زیادی از جلال­آل احمد براساس الگوی ون­لیون(2008). مجلة زبان­شناخت، 6،(2)، 98-77.

- حسینی، سید محمود. (1371). زن‌های زیادی. مجلة ادبستان، 39، 91- 88.

- دری، نجمه، نیکخو، عاطفه، فراشاهی‌نژاد، یاسر. (1396). تحلیل روایی دو داستان کوتاه به کی سلام کنم از سیمین دانشور و زن زیادی از جلال آل احمد. مجله جستارهای زبانی، د8،(6)، 271-247.

- فرکلاف، نورمن. (1995). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه فاطمه شایسته پیران، شعبان علی بهرام­پور، رضا ذوقدرا مقدم، رامین کریمیان، پیروز ایزدی، محمود نیستانی، محمد جواد غلامرضا کاشی. (1379). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.

- قبادی، حسین‌علی، آقاگل­زاده، فردوس، دسپ، سیدعلی. (1388). تحلیل گفتمان غالب در داستان سووشون. فصلنامة نقد ادبی، 2( 6)، 183- 149.

- مسکوب، شاهرخ. (1373). داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع. تهران: فرزان روز.

- موسوی، فاطمه. (1392). بررسی جامعه­شناسی ادبیات داستانی سال‌های 1320 تا 1332 با تأکید بر داستان­های دختر رعیت، زن زیادی، به دزدی رفته­ها، حاجی­آقا، نامه­ها. پایان­نامة کارشناسی ارشد، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه سمنان.

- واحدی، وحیده سادات، سید رضایی، زری سادات. (1395)، تحلیل گفتمان انتقادی داستان‌های جلال آل احمد و سیمین دانشور. مجله پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 3، 223-203

- یوسفی، علی، هاشمی، سیدمحمدرضا، بستان، زهرا. (1391)، تحلیل گفتمان انتقادی هویت ایرانی در شاهنامة فردوسی. نشریة جامعه شناسی تاریخی، 4( 2)، 172- 145.