تحوّلات نثر فارسی در مکتب بازگشت ادبی

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

دوره 11، شماره 4 - شماره پیاپی 42، اسفند 1399، صفحه 33-54   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

سید کمال شریفی¹؛ نرگس اسکویی^{* 2}؛ عزیز حجاجی کجوق³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران. (نویسنده مسئول).

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

چکیده

مکتب بازگشت ادبی در طول دو دورۀ تاریخی افشاریه و زندیه (1148 تا 1200) پایه‌گذاری شد. این جنبش بنا به دلایل سیاسی و اجتماعی و متعاقب آن نگرش‌های جدید و انتقادیِ فرهنگی و ادبی، در طول نیم‌قرن، اسلوبی را به نثر فارسی پیشنهاد کرد که در دوره‌های بعدتر به صورتی هدف‌دار ادامۀ حیات داد. بررسی زمینه­ها و شرایط تحوّل تدریجی نثر فارسی دورۀ بازگشت ادبی و بانیان این تحوّل، مسئلۀ اصلی این مقاله بوده است. نثر دورۀ بازگشت ادبی قابلیت تفکیک در سه ساحت نثر دشوار، بینابین و ساده دارد؛ که هر بخش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و با ذکر نمونه‌هایی از نثر نویسندگان اثرگذار هر بخش معرفی شده است. بر اساس یافته‌های تحقیق، از اوایل عهد قاجار، تحوّل نثر شتاب بیشتری می‌یابد و به قوام و سلاست بیشتری می‌رسد؛ متعاقباً این نثر متحول‌شده، در متون درسی دارالفنون، انواع نثرنویسی علمی، نمایشی، تاریخی و نیز جراید عصر مشروطه به کار رفت.

کلیدواژه‌ها

مکتب بازگشت ادبی؛ جنبش ادبی؛ تحول نثرنویسی فارسی؛ نویسندگان عصر بازگشت ادبی

مراجع