بررسی چالش‌های حضور روستاییان در نواحی حاشیه‌ای شهری از دیدگاه شهروندان (مطالعه موردی: شهرستان زابل)

آمایش محیط

دوره 13، شماره 51، اسفند 1399، صفحه 85-110   

نویسندگان

حمید حیدری مکرر^{* 1}؛ صادق اصغری لفمجانی²؛ حمیدرضا نسیمی³؛ مهرداد رشیدفر³

¹(استادیار، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه زابل، سیستان و بلوچستان، ایران)

²(استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه زابل، سیستان و بلوچستان، ایران)

³(دانش‌آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه زابل، سیستان و بلوچستان، ایران)

چکیده

 
در ایران شهرنشینی با روندی سریع و شتابان همراه بوده است، حضور مهاجران روستایی در شهر زابل، به‌عنوان بزرگ‌ترین شهر در منطقه سیستان، جهت رفع مشکلات زندگی، فرار از تنگناهای اقتصادی و کمبودهای خدماتی، مسائل و معضلات عدیده‌ای را در زمینه‌های مختلف برای شهروندان به همراه داشته است. آنچه در این روند حرکتی هدف اصلی پژوهش حاضر می‌باشد، بررسی برخی از چالش‌های ناشی از این جریان در نواحی حاشیه‌ای شهر زابل است. با توجه به اهمیت مسئله، روش‌شناسی تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی – تحلیلی مبتنی بر پیمایش می‌باشد. جامعه‌ی آماری تحقیق حاضر شهروندان شهر زابل است و حجم نمونه با بهره‌گیری از فرمول کوکران، ۳۸۳ نفر معین گردید. تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، با استفاده از نرم‌افزارهای Spss،Expert Choice & Excel انجام پذیرفت. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که وضعیت کیفیت زندگی شهروندان بعد از مهاجرت روستاییان به شهر کاهش ‌یافته است. با توجه به مثبت شدن آماره T در تمام شاخص­ها استنتاج می­شود مقدار میانگین شاخص‌ها از مقدار حد متوسط بیشتر بوده و سطوح چالش در شاخص‌های مدنظر زیاد و خیلی زیاد می‌باشد. همچنین در تمامی مؤلفه‌ها، دیدگاه زنان و مردان از چالش­ها متفاوت بوده است و بیشترین درصد همبستگی )555/0 (r = میان مؤلفه‌ی تحولات رفتاری­ و سبک زندگی و محدودیت‌های اشتغال در سطح اطمینان۹۵% است. لذا پیشنهاد می­شود با برنامه­ریزی جهت رفع چالش­های مهم در شهر و ایجاد نهادی برای سازمان‌دهی جریان‌های مهاجرتی از این چالش­ها کاست.

کلیدواژه‌ها

چالش؛ حاشیه نشینی؛ حضور روستاییان؛ زابل؛ شهروندان

مراجع

 

1-     ابراهیم‌زاده، ع. ۱۳۸۰. مهاجرت‌های روستایی و علل و پیامدهای آن نمونه: استان سیستان و بلوچستان، فصلنامه‌ی تحقیقات جغرافیایی، ۱۶(1): ۱۶۸-۱۴۳.

2-     ابراهیم‌زاده، ع. ۱۳۸۸. بنیان‌های جغرافیایی جنوب شرق ایران، دانشگاه سیستان و بلوچستان، چاپ اول، زاهدان. 454 صفحه.

3-     احمدی، ش.، توکلی، م. ۱۳۹۵. مهاجرت و آثار آن بر ساختار کشاورزی(مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان سردشت) فصلنامه‌ی پژوهش‌های جغرافیای انسانی، ۴۸(4): ۶۵۹-۶۴۵.

4-     ارشاد، ف. ۱۳۹۱. بازاندیشی درباره‌ی الگوی مهاجرت روستا- شهری در ایران بر اساس پارادایم پیوند کارگزاری، ساختار، فصلنامه مطالعات شهری، 2(4): 28-1.

5-     جوان، ج.، شایان، ح.، نوغانی، محسن.، قاسمی، م. ۱۳۹۰. پایدارسازی جمعیتی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان مشهد با تأکید بر رویکرد متنوع سازی فعالیت‌های اقتصادی. مجله‌ی جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 9(16): ۱۴۴-125.

6-      جواهری پور، م. ۱۳۸۲. ساخت یابی اقتصادی اجتماعی اسکان غیررسمی (مطالعه موردی در منطقه کلان‌شهری تهران)، خلاصه مقالات سمپوزیوم حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی.

7-     حاتمی نژاد، ح.، مهدیان به‌نمیری، م.، مهدی، ع. ۱۳۹۳. نگرشی بر جرم خیزی و زمینه‌های ارتکاب به جرم در محلات حاشیه‌نشین، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 29(1): ۲۴۰-۲21.

8-     حبیب پور گتابی، ک.، صفری شالی، ر. ۱۳۸۸. راهنمای جمع کاربرد spss در تحقیقات پیمایشی، تهران، نشر لویه. 866 صفحه.

9-     حکیمی، ه.، پورمحمدی، م ر.، پرهیزکار، ا.، مشکینی، ا.، پور طاهری، م. ۱۳۹۲. نقش توسعه‌یافتگی کلاسیک در شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی شهری(مطالعه موردی: شهر خوی)، جغرافیا و برنامه‌ریزی، 17(46): 4۵-2۵.

10- رستگار، خ.، سیدان، ف. 1394. سنجش رابطه بین فرهنگ شهروندی و سلامت اجتماعی شهروندان تهرانی، فصلنامه مطالعات مل، 16(1): 107-85.

11- رفیع پور، ف. 1378. آناتومی جامعه، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران. 584 صفحه.

12- زارع شاه‌آبادی، ع ر.، مزیدی، ا. ۱۳۸۵. دلایل حضور مهاجران روستایی در شهر یزد و وضعیت آن‌ها، مجلّه‌ی جغرافیا و توسعه‌ی ناحیه‌ای، 4(7): ۱۶۶-۱۴۷.

13- زبردست، ا.، جهانشاه لو، ل. ۱۳۸۶. بررسی عملکرد شهر جدید هشتگرد در جذب سرریز جمعیت، نشریه جغرافیا و توسعه، مدیریت شهری، 5(10): 10-5.

14- زندیه، ا. 1396. بررسی عملکرد شهرداری‌ها در چارچوب رویکرد حکمروایی خوب شهری (نمونه موردی: شهرداری شهر ملایر)، فصل‌نامه آمایش محیط، 10(39): 76-59.

15- ساسان پور، ف.، تولایی، س.، جعفری اسدآبادی، ح. ۱۳۹۳. قابلیت زیست پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری (مورد مطالعه : کلان‌شهر تهران) مجله جغرافیا، 12(42): ۱۵۷-129.

16-  سجادی، ژ.، شمس‌الدینی، ع.، ابراهیم‌زاده، ع. ۱۳۹۰. تحلیلی بر مهاجرت‌های روستا- شهری، با تأکید بر نقش مسافرت و دسترسی (مطالعه موردی: شهرستان ممسنی)، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(8): 94-77.

17- شادی طلب، ژ.، ایمانی جاجرمی، ح.، بیات، م. ۱۳۹۰. تحلیلی جامعه‌شناختی از ویژگی‌های روستاهای در حال گذار در منطقه کلان‌شهری تهران، مجله بررسی مسائل اجتماعی ایران، 2(5): ۴۰-۲۳.

18- صفی، س.، نظریان، ا. ۱۳۹۴. نقش ساختار مدیریت شهری در توسعه فرهنگ شهر و شهرنشینی (مطالعه موردی: شهر همدان)، فصل‌نامه آمایش محیط، 8(29): 73-51.

19- ضرغامی، ح. ۱۳۸۸. نگاهی به تحولات شهرنشینی و مهاجرت در ایران، مجموعه مقالات پنجمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران، جلد اول، ۱۴۴ -۱۱۷.

20- طاووسی، ت.، رئیس پور، ک. ۱۳۸۹. تحلیل آماری و پیش‌بینی احتمال وقوع طوفان‌های شدید با استفاده از روش تجزیه‌وتحلیل سری‌های جزئی (مطالعه موردی: منطقه سیستان)، مجله مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 1(2): 105-93.

21- عبادی نژاد، س ع. 1383. جغرافیای جرم، دانشگاه علوم انتظامی ناجا، تهران. 166 صفحه.

22- عبدی، ن.، زنگنه شهرکی، س.، مرصوصی، ن.، رستمی، ش ب. ۱۳۹۵. تأثیر مؤلفه‌های انسانی بر پراکنش افقی شهر سنندج با تأکید بر اسکان غیررسمی و روستاهای پیرا شهری، فصلنامه‌ی پژوهش‌های روستایی، 7(3): ۵80-۵64.

23- عنابستانی، ع.، شایان، ح.، احمدزاده، س. ۱۳۹۰. برآورد میزان تأثیرپذیری مشارکت زنان از سرمایه اجتماعی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان درزآب-شهرستان مشهد)، مجله تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 11(21): 90-69.

24- غلام ‌زاده ‌نطنزی، ا ح. ۱۳۸۳. اخلاق شهروندی و تأملی بر وضعیت آنومیک جوانان در تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی جوانان، دانشگاه تهران.

25- فرهنگی، ع ا.، صفر زاده، ح. ۱۳۸۷. روش تحقیق در علوم انسانی با نگرشی بر پایان‌نامه نویسی. نشر برایند پویش، تهران. 432 صفحه.

26-  قاسمی اردهایی، ع.، رستمی، ن.، شیری، م. ۱۳۹۵. عوامل مؤثر بر گرایش به مهاجرت به شهر جوانان روستایی شهرستان اهر، فصلنامه‌ی فضای جغرافیایی، 16(53): ۱۹۲-۱۷۳.

27- قاسمی سیانی، م. ۱۳۸۸. پیامدهای مهاجرت روستا شهری نسل جوان روستایی، پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، (2): ۱6۵-۱4۵.

28- قدیری معصوم، م.، یوسفی، ح.، اکبرپور، م.، خلیلی، ا. ۱۳۹۱. تعارض روستا گریزی جوانان با توسعه روستایی(مطالعه موردی: دهستان دیزمار غربی شهرستان جلفا)، فصلنامه پژوهش‌های روستایی، 4(2): 117-97.

29- کرمی، پ.، زارع احمدآبادی، م. ۱۳۹۴. بحران حاشیه‌نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری، اولین همایش ملی علوم زمین و توسعه شهری، ۱-۱۱.

30- کیانی، ا.، سالاری سردری، ف ع.، حاتمی، م.، تیموری، س. ۱۳۹۳. اولویت‌بندی تعیین راهبردهای توسعه فضای عمومی شهر زابل، فصلنامه آمایش محیط، 7(25): 82-65.

31- لهسایی زاده، ع ا.، کشاورز، م.، کرمی، ع ا. ۱۳۹۲. عوامل اثرگذار بر مهاجرت روستایی ناشی از خشک‌سالی؛ مطالعه‌ی موردی در استان فارس، فصلنامه روستا و توسعه، 16(1): 127-113.

32- مرکز آمار ایران، آمارنامه‌های سال‌های، ۱۳۷۶، ۱۳۸۱، ۱۳۸۵، 1390 و 1395.

33- مرکز آمار ایران، گزیده‌ی نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰.

34- مزیدی، ا.، زارع شاه‌آبادی، ع ر. ۱۳۸۵. دلایل حضور مهاجران روستایی در شهر یزد وضعیت آن‌ها، دو فصلنامه‌ی جغرافیا و توسعه‌ی ناحیه‌ای، 4(7): ۱6۶- ۱4۶.

35- مطیعی لنگرودی، س ح.، رضوانی، م ر.، نوربخش، س م.، اکبرپور، م. ۱۳۹۴. تبیین الگوی راهبردی مناسب بر ماندگاری جمعیت در سکونتگاه‌های روستایی(مطالعه موردی: دهستان سلوک شهرستان هشترود)، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی، 19(52): ۳22-۳03.

36-  نقدی، ا ا.، صادقی، ر. ۱۳۸۵ حاشیه‌نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری (با تأکید بر شهر همدان)، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 5(20): ۲3۳-۲1۳.

37- وارثی، ح ر.، احمدیان، م.، غلام حسینی، ر. ۱۳۹۲. تحلیل و ارزیابی عملکرد جمعیت‌پذیری شهرهای جدید (نمونه موردی: شهر جدید مهاجران)، مجله برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا). 3(4): ۱54-۱33.

38- وثوقی، م. ۱۳۸۴. جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی و فرهنگی روستا، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور. 336 صفحه.

39- وطن‌خواه نوغانی، آ.، قاسمی، م.، جوان، ج. ۱۳۹۵. شناسایی و اولویت‌بندی راهبردهای توانمندسازی زنان در روستاهای مهاجر فرست بر اساس ماتریس SWAT و QSPM(مطالعه موردی: شهرستان مشهد)، مجله مطالعات اجتماعی و روان‌شناختی زنان، 14(3): 92-61.

40- هاشمیان فر، س ع.، عجمی، ش. ۱۳۹۱. بررسی فرهنگ شهروندی ساکنان بافت حاشیه‌ای شهر اصفهان، فصلنامه‌های مطالعات شهری، 2(3): ۲2۹-۲0۹.

41-  Michael, Leyshon. 2008. The betweeness of being a rural youth: inclusive and exclusive lifestyles. Social & cultural geography 9(1): 1-26.

42-  Shaw, Clifford R., McKay, Henry D.2012. The social disorganization theory. Center for Spatially Integrated Social Science, Retrieved from. www.csiss.org/ classics/content/66.

43-  Sheuya, S.A. 2008. Improving the Lives of People Living in Slums, New York Academy of Science, No. 1136.

44-  Wilson, A. G. 2010. The general urban model: Retrospect and prospect. Papers Regional Science Association, 89(1): 27-42.