بررسی فقهی و حقوقی حکم شهادت بر سرقت پیشین پس از اجرای مجازات حدی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 62، زمستان 1399، صفحه 51-72  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.680385

نویسندگان

احمد حاجی ده آبادی ¹؛ محمد علی افشاری²؛ مرضیه گنجعلی دارانی³

¹دانشیار گروه حقوق، دانشگاه پردیس فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و مدرس واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

³دانشجوی دکتری فقه و مبانی، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

ماده­ی 202 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 بیان می کند: (هرگاه انگشتان دست سارق بریده شود و پس از اجرای این حدّ، سرقت دیگری از او ثابت گردد که سارق قبل از اجرای حدّ مرتکب شده است پای چپ او بریده می شود). مستند فقهی این ماده قانونی روایتی از امام باقر (ع) است. گروهی از فقهاء با تمسک به این حدیث، حکم به قطع پای سارق و به نوعی حکم به مراتب اجرای بعدی حد سرقت نموده اند. در مقابل، گروهی از فقها نیز روایت را ضعیف و خبر واحد قلمداد کرده­اند و از باب قاعده درأ، که تخلل بین دو حد را لازم می­دانند و یا از باب حفظ دماء، حکم به برائت از مراتب بعدی سرقت داده­اند. قانون گذار در قانون جدید مجازات اسلامی مصوب 1392، ماده­ی 202 را حذف نموده که در ظاهر این حذف، نسخ می­باشد ولی نظر مختار، سکوت قانونگذار می­باشد و این سکوت اعم از نسخ است. همچنین نظر مختار در مسئله تحقیق نیز حکم به برائت از اجرای مراتب بعدی حد سرقت می باشد.

کلیدواژه‌ها

حد سرقت؛ تخلل بین دو جرم حدی؛ قاعده‌ی درأ؛ شهادت بر سرقت پیشین

مراجع

• قرآن کریم

1. ابن ادریس حلی، ابوجعفر محمد بن منصور (1410). السرائر الحاوى لتحریر الفتاوى. قم: مؤسسه نشر اسلامى.
2. ابن فهد، حلی جمال الدین (1407).  المهذب البارع فی شرح المختصر النافع‌، محقق/ مصحح: مجتبى عراقى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌. چاپ اول
3. ابن فهد، حلی جمال الدین (1409). الرسائل العشر. قم: چاپ مهدی رجایی.
4. ازهری، محمد بن احمد (2001).  تهذیب اللغه. محقق: عمر سلامی و عبدالکریم حامد، بیروت: احیاء التراث العربی.
5. الهام، غلامحسین، زهروی، رضا  (1396). بررسی تطبیقی چالش­های ناشی از سکوت قانون در حقوق کیفری ایران و فقه امامیه، مطالعات حقوقی تطبیقی، دوره 8، شماره 2، پاییز و زمستان، صص: 443 -473.
6. بحرانی، یوسف (1364). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، مصحح: محمد تقی ایروانی. قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، جلد 2.
7. ترابی شهرضایی، اکبر (1390). آیین دادرسی کیفری در اسلام. قم: ناشر: مرکز فقهى ائمه اطهار( ع). چاپ اول.
8. جوهری، اسماعیل بن حماد (1410).  الصحاح، تحقیق: احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دارالعلم ملایین.
9. حاجی ده آبادی، احمد (1391).  قواعد فقه جزایی (حدود و تعزیرات، قصاص و دیات). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ سوم.
10. حق وردیان، داوود، پور قهرمان، بابک (1397). طریقیت یا موضوعیت داشتن ادله اثباتی جرم در قانون مجازات اسلامی، فصلنامه علمی – پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال دهم، شماره 3، پاییز، صص: 37 – 49.
11. حسن بن یوسف، حلی (1413). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. محقق/ مصحح: گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامى. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
12. خوانساری، سید احمد (1366). جامع المدارک. قم: اسماعیلیان.
13. خویی، سید ابوالقاسم (1413). مبانی تکملة المنهاج. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره‌.
14.  خویی، سید ابوالقاسم  (1417). مصباح الأصول، تقریرات درس اصول: الواعظ الحسینی البهسودی. قم: مکتبة الدوری.
15. خویی، ابوالقاسم (بی­تا). معجم رجال الحدیث. بی­جا: مؤسسة الخوئی الإسلامیة. چاپ دهم.
16. راغب اصفهانی، حسین  (1412). مفرادات الفاظ القرآن. لبنان: دارالفکر. چاپ اول.
17. روحانی، سید محمد صادق (1414).  فقه الصادق (ع). قم: مؤسسة دار الکتاب. چاپ سوم.
18. سبزواری، سید عبدالاعلی  (1413). مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام. قم: دار التفسیر، جلد 28.
19. سبزواری، محمد باقر (1274). ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد. تهران: چاپ سنگی.
20. شهید اول، محمد بن مکی  (1413). القواعد و الفوائد. محقق: سید عبد الهادی حکیم. قم: کتابفروشی مفید، چاپ اول.
21. شهید ثانی، زین الدین بن نور الدین علی بن أحمد (1412). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. قم: موسسة المعارف الاسلامیة، جلد 14.
22. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن (1409). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة معروف به وسائل الشیعه.  قم: موسسه آل البیت علیه السلام، جلد 12.
23. شیخ صدوق، محمّد بن علی (1413). من لا یحضره الفقیه، المحقق: علی اکبر الغفّاری. قم: جماعة المدرّسین فی الحوزة العلمیة. چاپ دوم.
24. علم الهدی، سید مرتضی(1362). الذریعة الی اصول الشریعة. محقق: دکتر ابوالقاسم گرجی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
25. طباطبایی، سید علی (1412). ریاض المسائل فی بیان أحکام الشرع بالدلائل. تحقیق ونشر: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ اول.
26. طریحی، فخرالدین (1416). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی. چاپ سوم.
27. طوسی، محمد بن حسن (1348). اختیار معرفه الرجال. المعروف برجال الکشی. محقق: حسن المصطفوی، مشهد: دانشگاه مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
28. طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الإمامیة. محقق: محمد باقر بهبودی. تهران: مکتبة المرتضویة.
29. طوسی، محمد بن حسن (1407). لخلاف، محققین: حجة الإسلام والمسلمین حاج سید علی خراسانی و حجة الإسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی و حجة الإسلام والمسلمین شیخ محمد مهدی طه نجف. قم: جماعة ‌المدرسین‌ فی‌ ‌الحوزه‌ ‌العلمیه‌ بقم‌، موسسه‌ ‌النشر ‌الاسلامی‌.
30. طوسی، محمد بن حسن (1410). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. بیروت: دار الکتب العربی.
31. غروی نائینی، سید محمد حسین (1404).  منیة الطالب فی شرح المکاسب. مقرر: نجفی، خوانساری. قم: موسسة النشر الاسلامی. چاپ اول.
32. فاضل موحدى لنکرانى، محمد (1381). تفصیل الشریعة- الحدود. قم: مرکز فقه الائمه الاطهار(ع)، چاپ اول.
33. فخر المحققین، أبی طالب محمد بن الحسن بن یوسف بن المطهر الحلی (1389). ایضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد. قم: مؤسسة اسماعیلیان. چاپ اول.
34. فیومی، احمد بن محمد (2010).  مصباح المنیر. قم: موسسه دار الهجرة.
35. کاتوزیان، ناصر (1377). فلسفه حقوق. تهران: شرکت سهامی انتشار.
36. کلینی، محمد بن یعقوب (1429). الکافی. قم: دار الحدیث.
37. گلپایگانی، سید محمد رضا (1412). الدرّ المنضود فی احکام الحدود. مقرر: علی کریمی جهرمی. قم: دار القرآن الکریم. چاپ اول.
38. مجلسى، محمد باقر (1404). ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار‏، محقق/ مصحح: مهدی رجایی. ‏قم: کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی. چاپ اول.
39. محقق ثانی، عاملی کرکی  (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد. مصحح: گروه پژوهش مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
40. محقق حلی، ابو جعفر (1412). شرح نکت النهایة. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ اول.
41. مشکینی ، میرزاعلی (1377). مصطلاحات الفقه. قم: انتشارات الهادی.
42. مظفر، محمدرضا  (1403). اصول الفقه. بیروت: دارالتعارف. چاپ چهارم.
43. مکارم شیرازی، ناصر (1416). انوار الفقاهه (کتاب الحدود و التعزیرات). قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب (ع). چاپ اول.
44. موسوی خمینی، سید روح الله (1409). تحریر الوسیله. قم: مؤسّسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی قدس سره. چاپ اول.
45. میرزایی، اقبالعلی (1394).  مفهوم و صورت های نسخ قانون، مجله حقوقی دادگستری. سال هفتاد و نهم، شماره نود، تابستان، صص: 129 – 154.
46. میر محمد صادقی (1379). جرائم علیه اموال و مالکیت. تهران: نشر میزان. چاپ اول.
47. نجاشی، ابو العباس (1436) رجال النجاشی. المحقق:السیّد موسى الشبیری الزنجانی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
48. نجفی، محمدحسن (1981). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی