مجازات سرقت میوه در فقه امامیه

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 62، اسفند 1399، صفحه 73-98   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.680386

نویسنده

سید محتبی حسین نژاد^*

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، مؤسسه آموزش عالی پارسا، بابلسر، ایران

چکیده

علی­رغم اجماع فقها در حرزیت اموال به عنوان یکی از شرایط سرقتِ مستوجب حد، مشهور فقها میوه روی درخت را استثناء کردند؛ مبنی بر اینکه درخت اگر چه در حرز نیز بوده باشد باز هم سرقت میوه روی آن از جهت وجود روایاتی در این زمینه، موجب اجرای حد قطع بر سارق میوه نمی‌شود. گروهی نیز فرقی بین میوه روی درخت و غیر آن نگذاشته و در این مورد معتقدند که سرقت میوه روی درخت در صورت محرزبودن آن درخت، مستوجب حد است. طرفداران قول اول به یک دسته از روایاتی که به صورت مطلق دلالت بر عدم اجرای حد قطع بر سارق میوه روی درخت می­کند گرچه درخت در حرز باشد، استناد جستند و معتقدند که عموم آیه و روایات باب سرقت، به واسطه این دسته از روایات تخصیص می­خورد در حالی که طرفداران قول دوم، این دسته از روایات را ضعیف دانسته و اخذ به عموم آیه و روایات باب سرقت نمودند. گذشته از اینکه این دسته از روایات به واسطه روایت اسحاق بن عمار که دلالت بر ثبوت قطع سارق میوه روی درخت می­کند، حمل بر موردی می­شوند که درخت در حرز نیست. پس از نقد و بررسی اقوال و ادله فقها در این زمینه این نتیجه حاصل است که اولاً: بعضی از روایات قول اول صحیح است. ثانیاً: اگرچه ظاهر روایت اسحاق بن عمار دلالت بر ثبوت قطع سارق میوه روی درخت می کند، منتها با توجه به وجود دلایلی هم‌چون ظاهر روایات دالّ بر اجرانشدن حد قطع در صورت سرقت میوه روی درخت که مقتضی موضوعیت­داشتن سرقت میوه روی درخت و عاری­بودن آن از تخصیص است و همچنین با در نظرگرفتن ادعای مشهور فقها بر عدم اجرای حد قطع به صورت مطلق بر سارق میوه روی درخت گرچه درخت در حرز نیز بوده باشد، حداقل در این موارد شبهه ایجاد شده و به تبع آن مقتضای قاعده درء اجرا نشدن حد قطع بر سارق میوه روی درخت است.

کلیدواژه‌ها

سرقت میوه؛ حرز؛ شبهه؛ قاعده درء

مراجع

1. 1. قرآن کریم.
2. 2. آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین (1430).کفایه الأصول. قم: بی­نام.
3. 3. ابن طاووس، علی بن موسی (1406). فلاح السائل. قم: بوستان کتاب.
4. 4. ابن غضائری، ابو الحسن احمد بن ابی عبد الله (بی­تا). الرجال. بی­نا.
5. 5. ابن ماجه، محمد بن مزید (1395). سنن ابن ماجه. بی­جا: دار احیاء التراث.
6. 6. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب. بیروت: دار الفکر.
7. 7. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد (1383). الرجال. تهران: دانشگاه تهران.
8. 8. بروجردی، سید مهدی بحرالعلوم (1405). الفوائد الرجالیه. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه.
9. 9. تبریزی، میرزا جواد بن علی (1417). أسس الحدود و التعزیرات. قم: دفتر آیت‌الله تبریزی.

10. 10. تبریزی، میرزاجواد بن علی (1416). ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان.

11. 11. تبریزی، میرزا جواد بن علی (بی­تا). درس خارج فقه الحدود و التعزیرات، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

12. 12. تستری، محمدتقی (بی­تا). قاموس الرجال. بی­جا: بی­نا.

13. 13. تفرشی، سید مصطفی بن حسین (بی­تا). نقد الرجال. بی­جا: بی­نا.

14. 14. حائری، محمد بن اسماعیل (1416). منتهی المقال فی أحوال الرجال. قم: مؤسسه آل البیت (ع).

15. 15. حّر عاملی، محمد بن حسن (1409).  وسائل الشیعه. قم: موسسه آل البیت.

16. 16. حلّی، حسن بن علی بن داود (1383). الرجال. تهران: دانشگاه تهران.

17. 17. حلّی، حسن بن یوسف مطهّر (علّامه) (1381). الخلاصه.  نجف اشرف: المطبعه الحیدریه. چاپ دوم.

18. 18. حلّی، حسن بن یوسف مطهّر (علّامه) (1413). قواعد الاحکام. قم:  دفتر انتشارات اسلامی.

19. 19. حلّی، حسن بن یوسف مطهّر (علّامه) (1413). مختلف الشیعه. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.

20. 20. حلّی، حسن بن یوسف مطهّر (علّامه) (1412). منتهی المطلب. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.

21. 21. حلّی، محمدبن منصور بن احمد (ابن ادریس). (1406). السرائر. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ دوم.

22. 22. حلّی، محمد بن حسن بن یوسف مطهّر (فخرالمحقّقین) (1387). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: موسسه اسماعیلیان.

23. 23. حلّی، نجم‌الدین جعفر بن حسن (محقق اول) (1408). شرائع الاسلام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.

24. 24. حلّی، نجم‌الدین جعفر بن حسن (محقق اول) (1418). المختصر النافع. قم: موسسه المطبوعات الدینیه، چاپ ششم.

25. 25. حلّی، نجم‌الدین جعفر بن حسن (محقق اول) (1407). المعتبر فی شرح المختصر. قم: بی­نا.

26. 26. حلّی، یحیی بن سعید (بی­تا). نزهه الناظر. بی­جا: بی‌نا.

27. 27. حمیری، عبد الله بن جعفر (1413). قرب الاسناد. قم: مؤسسه آل البیت.

28. 28. خاقانی، علی (1404). الرجال. قم:  مرکـز النشـر مکتب الاعلام الاسلامی.

29. 29. خواجویی، محمد اسماعیل (1414). تعلیقات بر مشرق الشمسین. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.

30. 30. سبحانی، جعفر (بی­تا). اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایة. قم: موسسه نشر اسلامی.

31. 31. سبحانی، جعفر (بی­تا). درس خارج اصول. مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

32. 32. شبیری زنجانی، سید موسی (1419). کتاب نکاح. قم: مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز.

33. 33. شوشتری، شیخ محمد تقی (1406). النجعة فی شرح اللمعه. تهران: کتابفروشی صدوق.

34. 34. طباطبایی، سید علی بن محمد (1418). ریاض المسائل. قم: موسسه آل البیت (ع).

35. 35. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1390). الاستبصار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

36. 36. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1407). تهذیب الاحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.

37. 37. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1427). الرجال. قم: دفتر انتشارات اسلامی،  چاپ سوم.

38. 38. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1417). العده فی أصول الفقه. قم: بی­نا.

39. 39. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (بی تا). الفهرست. نجف اشرف: المکتبة الرضویة.

40. 40. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (بی تا). کتاب الغیبه. بی­جا: بی­نا.

41. 41. عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی) (بی تا)، حاشیه الارشاد، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.

42. 42. عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی)، (1412). الروضه البهیه. قم:  دفتر تبلیغات اسلامی.

43. 43. عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی) (1413). مسالک الافهام. قم: موسسة المعارف الاسلامیه.

44. 44. عاملی، محمد بن حسین (شیخ بهایی) (1372). مشرق الشمسین. مشهد: آستان قدس رضوی. چاپ دوم.

45. 45. عاملی، محمد بن مکی (شهید اول) (1410). اللمعه الدمشقیه. بیروت: دارالتراث.

46. 46. عکبری، محمّد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید) (بی­تا)، الارشاد.  بی­جا: بی­نا.

47. 47. عکبری، محمّد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید) (1413). الإرشاد. قم: کنگره شیخ مفید.

48. 48. عکبری، محمّد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید) (بی­تا). کتاب الغیبه. بی­جا: بی­نا.

49. 49. عکبری، محمّد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید) (1413). المقنعه. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.

50. 50. فاضل لنکرانی، محمد (1422). تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله (الحدود). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).

51. 51. فاضل لنکرانی، محمد (بی­تا). درس خارج فقه الحدود و التعزیرات، مقرر: حسین نژاد، نسخه خطی.

52. 52. فاضل هندی، محمد بن حسن (1416).کشف اللثام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

53. 53. فراهیدی، خلیل بن احمد (1410). کتاب العین. قم: منشورات الهجره.

54. 54. قمی، محمّد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (1413). کتاب من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

55. 55. قمی، محمّد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (1415). المقنع. قم: مؤسسه امام هادی (ع).

56. 56. قمی، محمّد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (1403). معانی الأخبار. قم: دفتر انتشارات اسلامى.

57. 57. کافی الکفاه، صاحب بن عباد (1414). المحیط فی اللغة. بیروت: عالم الکتاب.

58. 58. قمّی، جعفر بن محمد بن قولویه (1398). کامل الزیارات. نجف اشرف:  دار المرتضویه.

59. 59. قمی، علی بن ابراهیم (بی­تا). تفسیر القمی. بی­جا: بی­نا.

60. 60. کشّی، ابو عمرو محمد بن عمر بن عبد العزیز (بی­تا). الرجال. مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه فردوسی.

61. 61. کلباسی، محمد بن محمد ابراهیم (بی­تا). الرسائل الرجالیة. قم: دارالحدیث.

62. 62. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1407). الکافی. بی­جا: دار الکتب الاسلامیه.

63. 63. مامقانی، ملاعبداللّه بن محمدحسن (1350). نهایة المقال. قم: مجمع الذخائر الإسلامیه.

64. 64. مامقانی، ملاعبداللّه بن محمدحسن (بی­تا). تنقیح المقال. بی­جا: بی­نا.

65. 65. مجلسی، محمد تقی بن مقصود (مجلسی اول) (1406). روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه. قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور.

66. 66. مجلسی، محمد تقی بن مقصود (مجلسی اول). (1414). لوامع صاحبقرانی. قم: مؤسسه اسماعیلیان.

67. 67. مجلسی، مولی محمد باقربن مولی محمد تقی (مجلسی دوم) (1404). مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

68. 68. مجلسی، مولی محمد باقربن مولی محمد تقی (مجلسی دوم) (1406). ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.

69. 69. قدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائده و البرهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

70. 70. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (بی­تا). جامع الرواه. بی­جا: بی­نا.

71. 71. موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1413). فقه الحدود و التعزیرات. مکتبه امیرالمومنین.

72. 72. موسوی خمینی، سید روح اللّه (بی­تا). تحریرالوسیله. قم: مؤسسه دارالعلم.

73. 73. موسوی خویی، سید ابوالقاسم (بی­تا). معجم رجال الحدیث. بی­جا: بی­نا.

74. 74. موسوی عاملی، محمد بن علی (1411). مدارک الأحکام. قم: مؤسسه آل البیت.

75. 75. موسوی قزوینی، سید علی (1424). ینابیع الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

76. 76. موسوی گلپایگانی، محمد رضا (1412). الدرالمنضود فی احکام الحدود. (تقریرات درس خارج آیت‌الله گلپایگانی، مقرر: علی کریمی جهرمی). قرآن: دارالقرآن الکریم.

77. 77. نجاشی، أبی العبّاس أحمد بن علیّ (1407). الرجال. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

78. 78. نجفی، محمد حسن بن باقر (1404). جواهر­الکلام. بیروت: داراحیاء التراث العربی.

79. 79. نجفی اصفهانی، محمد تقی (1427). تبصره الفقهاء. قم: مجمع الذخائر الإسلامیه.

80. 80. نوری، میرزا حسین  (1417). خاتمه المستدرک. قم: مؤسسه آل البیت(ع).

81. یوسفی، حسن بن ابی طالب (فاضل آبی) (1417). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامی.