واکاوی جریان خیارات در اوراق صکوک اجاره

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 62، اسفند 1399، صفحه 99-118   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.680387

نویسندگان

علیرضا حمیسی^{* 1}؛ مجید قربانعلی دولابی²؛ مجید وزیری³؛ محمود ویسی²

¹دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

³استادیار گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

تأمین مالی یکی از موضوعات حائز­ اهمیت در شرایط اقتصاد مقاومتی است. در ایران راهکارهای تأمین مالی گوناگونی ازجمله بازار سرمایه وجود دارد؛ اما با عنایت به ریسک گریزی سرمایه­گذاران برای ورود به این بازار، ابزارهای مالی اسلامی تحت عنوان اوراق صکوک، مطرح و با اقبال بالایی مواجه شدند. اوراق اجاره، کاربردی‌ترین صکوک در کشور ماست. یکی از مباحث بدیع در این حوزه، بررسی جریان خیارات به‌عنوان ابزار حق فسخ در این اوراق است. در این مطالعه نخست مبانی فقهی و حقوقی زیربنایی خیارات شامل قواعد لاضرر، حکومت اراده، قصد و رضای متعاقدین، تروّی و نظریه حمایتی تشریح گردید. سپس خیارات قابل­اجرا در اوراق اجاره به‌عنوان معیارهای پیش­بین و جبران­کننده معاملات، با ذکر مصادیق مرتبط با هر خیار، مورد مداقّه قرار گرفت. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که امکان اجرایی شدن خیارات عیب، تدلیس، غبن، شرط، اشتراط، رؤیت، تبعّض صفقه، تعذر تسلیم و تفلیس در روابط فی‌مابین برخی از ارکان انواع صکوک اجاره وجود دارد

کلیدواژه‌ها

تأمین مالی اسلامی؛ صکوک اجاره؛ خیارات؛ اجاره تأمین دارایی؛ تأمین نقدینگی؛ اوراق رهنی

مراجع

قرآن کریم.

1 . آقاکاظم شیرازی، س (1391). اصول سرمایه‌گذاری. تهران: نشر رضوان.

2. ابن نجیم، ز (1405). الأشباه و النظائر. بیروت: دار کتب العلمیه.

3. احمدی حاجی آبادی، ر (1386). بررسی فقهی- نظری اوراق بهادار اسلامی (صکوک). نشریه راهبرد یاس، شماره 12، صص 95-112.

4. اصغری آقمشهدی، ف.؛ محمدی، س. و مصطفوی، زو (1393). شرایط تحقق خیار غبن. فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال دهم، شماره 37، ص 11-36.

5. السان، م (1393). بررسی شرایط و مبانی اعمال خیار تفلیس. فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال دهم، شماره 38، صص 29-50.

6. انصاری، م (1420). مکاسب. جلد 5.  قم: نشر‌ مجمع‌الفکرالاسلامی.

7. ایروانی، ع (1406). جمان السلک فی الاعراض عن الملک. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

8. ایزدی فرد، ع.ا. و فلاح، م (1394). تحلیل فقهی-حقوقی امکان تعمیم ارش مدنی به سایر خیارات. فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 39، صص11-36.

9. پهلوان، ح. و رضوی، ر (1386). اوراق صکوک: تعریف، انواع و ساختار. تهران: مدیریت پژوهش توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار، صص24-34.

10. جبعی‌العاملی، ز (شهید ثانی) (1414). مسالک‌الافهام. جلد سوم، قم: مؤسسه‌المعارف‌الاسلامیه.

11. حسن زاده، ع. احمدیان، ا (1391). تأثیر ابزارهای مالی اسلامی بر توسعة اقتصادی. دو فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال پنجم، شماره اول، صص 29 -58.

12. حسینی، س. ع.، حکمت، ه. و کاشف، م (1392). نقش صکوک اجاره و اوراق مشارکت در تأمین مالی شرکت­ها. مجله پژوهش حسابداری، شماره 8، صص 1-26.

13. حسینی‌الواسطی‌الزبیدی، م (بی‌تا). تاج‌العروس من جواهر القاموس. جلد سوم، بیروت: نشر مکتبه‌الحیاه.

14. حیدری، ع (1383).  اصول‌الاستنباط. قم: نشر حقوق اسلامی.

15. خراسانی،م (آخوند خراسانی) (1390). کفایه الاصول. قم: نشر دارالفکر. 

16. زارعی، م.م؛ جانعلی نژاد، س.م (1397). بررسی فقهی وحقوقی خیار رؤیت درمعامالت الکترونیکی، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال چهاردهم، شماره 53، صص 37-54.

17. سبزوارى،م (1423). کفایه الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.

18. سروش، الف (1386) . بررسی اوراق صکوک اجاره. ماهنامه بورس. شماره65، صص 14-20.

19. سروش،الف؛ صادقی، م (1386). مدیریت ریسک اوراق بهادار اجاره (صکوک اجاره). فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال هفتم، شماره25، صص 1-31.

20. صفایی، س.ح. و ذاکری نیا، ح (1394). بررسی تطبیقی شیوه‌های جبران خسارت در مسؤولیت مدنی غیر قراردادی. فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، سال چهل و پنجم، شماره دوم، صص 265-283.

21. طاهرى، ح (1418). حقوق مدنى. جلد چهارم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.

22. طوسی، م (شیخ طوسی). (1417). الخلاف. ج 3، قم: مؤسسه نشرالاسلامی.

23. قاسم زاده، س.م (1395). حقوق مدنی عقد بیع و شروط و خیارات. تهران: نشر میزان.

24. قنواتی، ج.، داوری لنگرودی، م (1389). تحلیل ماهیت حقوقی اوراق (صکوک) اجاره. مجله مطالعات اسلامی: فقه و اصول، سال چهل و چهارم، شمارة پیاپی 89، صص 159-171.

25. کاتوزیان، ن (1387). حقوق مدنی، اموال و مالکیت. چاپ یازدهم، تهران: نشر میزان.

26. کاشف الغطاء، م.ح (1359). تحریر المجله. عراق: نجف اشرف: المکتبه المرتضویه.

27. کریمی، م (1388). بررسی فرایند تأمین مالی و سیاستگذاری از طریق انتشار اوراق اجاره(صـکوک اجـاره با تمرکز بر بازار پول و سرمایه). پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران.

28. گلستانی، م (1389). اوراق (صکوک) اجاره ابزاری نوین برای تأمین مالی شرکت­های لیزینگ. مجله اقتصادی-ماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی، شماره های 9 و 10، صص 37-55.

29. صالح آبادی، ع (1384). بررسی اوراق قرضه اسلامی در مالزی از دیدگاه فقه امامیه. فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)، شماره 25، ص 95-113.

30. مازندرانی، آیت ا (1354). کتاب الاجاره.مجله کانون وکلا، شماره 133.

31. مبلغی، ا (1383). اوراق اجاره. فصلنامه تخصصی فقه و حقوق. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. سال اول، شماره 2، 150-155.

32. محقق داماد، م (1381). قواعد فقه (بخش مدنی). جلد دوم، تهران: انتشارات سمت.

33. محمدی، 1 (1384). مبانی استنباط حقوق اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

34. محی‌الدین قره‌داغی، ع (2010). حقیبة طالب العلم فی الاقتصاد الإسلامی والمعاملات المالیه الإسلامیه. قطر: وزارت اوقاف.

35. مراغى، س. م (1417). العناوین الفقهیه. جلد اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى.

36. مکی عاملی، م (شهید اول). (1414). الدروس‌الشرعیه فی‌الفقه‌الامامیه. جلد سوم، قم: مؤسسه نشرالاسلامی.

37. موسوی خمینی، ر (1368). البیع. جلد چهارم و پنجم، قم: انتشارات اسماعیلیان.

38. موسویان، س. ع (1392). ابزارهای مالی اسلامی(صکوک). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

39. موسویان، س. ع.  و رحیمی، س.ع (1391). ماهیت حقوقی و شرایط ارکان اوراق بهادار اجاره. مجله حقوق اسلامی، دوره نهم، شماره 32، صص 91-121.

40.  موسویان، س. ع. و فراهانی فرد، س (1385). اوراق بهادار اجاره، فصلنامه اقتصاد اسلامی. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،شماره 24، صص 71-95.

41. موسویان، س. ع (1389). تبدیل دارایی­های بانکی به اوراق بهادار در بانکداری بدون ربا. فصلنامه پول و اقتصاد، شماره 4، 79-112.

42. مومنی، ع. مومنی، س.م (1393). بررسی عقد اجاره در مواجهه با عذر عام. فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، سال دهم، شماره 35، صص 141-156