جایگاه فقهی حقوقی اکراه در جنایت علیه تمامیت جسمانی در حقوق کیفری ایران و فرانسه

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 62، اسفند 1399، صفحه 135-154   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.680389

نویسندگان

سیدابراهیم قدسی^{* 1}؛ عبداله پرستش²

¹دانشیار گروه حقوق، رشته حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

²دانشجوی دکتری گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

در فقه و حقوق ایران، موضوع اکراه در جنایات علیه تمامیت جسمانی با حقوق فرانسه، متفاوت است. در حقوق ایران، اکراه در قتل به نظر اکثر فقها و حقوقدانان مجوز قتل نیست، اما اکراه در جنایت بر عضو مؤثر بوده و قصاص متوجه اکراه­کننده است. در اکراه جنایت بر عضو، اینکه مورد تهدید نفس و موضوع جنایت، عضو باشد، اکراه تأثیرگذار بوده ولی اگر مورد تهدید غیر نفس و موضوع جنایت هم عضو باشد در فقه و حقوق به سکوت گذاشته شده است، اما در مقاله­ی پیش رو به این نتیجه رسیدیم که مورد تهدید نفس یا عضو  می­بایست بالاتر از موضوع جنایت باشد تا اکراه مؤثر واقع گردد. بنابراین بدین نتیجه دست یافتیم که آنچه مجوز قتل نیست، امر به قتل است نه اکراه در قتل و در امر به قتل، شخص مأمور، قصد، اراده و اختیار کامل به اجرای امر آمر دارد. قانون جزای فرانسه مصوب 1992(لازم الاجرا به سال 1994) حکم اکراه در قتل را در مبحث کلیات و ماده ی 2-122 تقنین نموده است؛ ماده­ی مزبور، اکراه را به صورت عام، در تمامی جرایم جاری دانسته و مرتکب را فاقد مسؤولیت کیفری عنوان نموده است.

کلیدواژه‌ها

قتل؛ جنایت؛ اکراه؛ مُکرِه؛ مکرَه

مراجع

1. آقایی­نیا، حسین (1393). جرایم علیه تمامیت جسمانی(جنایات). تهران: میزان.
2. حق­پناهان، عباس (1393). بررسی و تحلیل حقوقی و جرم شناختی قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی نوین. تهران: جنگل.
3. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1388). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
4. زراعت، عباس (1393). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی (بخش قصاص). تهران: جنگل.
5. صادقی، محمد هادی (1386). جرایم علیه اشخاص. تهران: میزان.
6. عدالتخواه، محمد رضا (1393). مبسوط قانون مجازات اسلامی. تهران: مجد.
7. لوترمی، لورانس و کلب، پاتریک (1387). بایسته های حقوق کیفری عمومی فرانسه. ترجمه محمود روح­الامینی، تهران: میزان.
8. محقق داماد، سید مصطفی (1389). قواعد فقه (بخش جزایی). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
9. ولیدی، محمد صالح (1392). شرح بایسته های قانون مجازات اسلامی در مقایسه و تطبیق با قانون سابق. تهران: جنگل.

2) مقالات

1. حاجی تبار فیروز جائی، حسن؛ فلاح، امین (1396). حکم اکراه به قتل و مستندات آن در فقه امامیه و حقوق ایران. فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، دوره 13، شماره 47، صص 92-71.
2. کلانتری، کیومرث؛ بیگی هرباغ، حمزه (1398). مبانی فقهی و حقوقی قتل ناشی از ترک فعل در حقوق ایران با نظرداشتی بر نظام حقوقی کامن لا. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره 16، شماره 58، صص 67-51.
3. کلانتری، کیومرث؛ شیرزادی­فر، فرشاد (1393). قتل ناشی از شبهه در هدف با نگاهی به قانون مجازات اسلامی. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره 10، شماره 35، صص 96-79.
4. کلانتری، کیومرث؛ جلیل­زاده، مرتضی (1392). قتل عمد اضطراری در فقه شیعه. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره نهم، شماره 31، صص 164-147.
5. مینا، محبوبه (1392). مفهوم اکراه و تأثیر آن بر اراده با نگاهی به حقوق فرانسه و مصر. مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره 5، شماره 2، صص 222-193.
6. هاشمی خانعباسی، سید علی؛ احمدی، سید مهدی (1394). بررسی فقهی و حقوقی تأثیر شبهه در رفع مجازات. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره 11، شماره 39، صص150-135.

ب) عربی

1. ابن اثیر، مبارک بن محمد (1383). النهایه فی‌ غریب‌ الحدیث‌ و الاثر. قاهره‌: چاپ‌ طاهر احمد زاوی‌ و محمود محمد طناحی‌.
2. ابن حزم اندلسی، ابی محمد (بی­تا). المحلى بالآثار. بیروت: دارالجلیل و دارالافاق الجدیده.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم (1408). لسان العرب. بیروت: دارالتراث العربی.
4. انصاری، مرتضی بن احمد (1374). فرائد الاصول. قم: انتشارات مصطفوی.
5. انصاری، مرتضی بن محمد (بی­تا). المکاسب، بیروت: چاپ سنگی.
6. بابویه قمی، ابو جعفر محمدبن علی (1413). من لایحضره الفقیه، قم: انتشارات اسلامی.
7. حر عاملی، محمدبن الحسن، (بی­تا). وسایل‌الشیعه، بیروت: آل البیت.
8.  عاملی، سعید زین الدین بن علی بن احمد بن تقی (1386). الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، شرح سیدمحمد کلانتر، بی­جا: بی نا.
9. حلبی، ابوالصلاح تقی الدین (1410). الکافی فی الفقه، سلسله الینابیع الفقهیه. قم: مؤسسه الفقه الشیعه.
10. خضری بک، الشیخ محمد (1987). اصول الفقه. بیروت: دارالقلم.
11. خمینی، روح الله (بی­تا). تحریرالوسیله. ترجمه علی اسلامی، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
12. خویی، ابوالقاسم (بی­تا). مصباح الأصول. نجف، مطبعه الآداب بی جا: بی نا.
13. خویی، ابوالقاسم (بی­تا).  تکمله المنهاج. نجف، مطبعه الآداب بی جا: بی نا.
14. خویی، ابوالقاسم (1422). مبانی تکمله المنهاج. قم: مؤسسه احیاء آثار الامام خویی.
15. شافعی، محمد بن ادریس (1325). کتاب الام. بی جا: بی نا.
16. شهید ثانی، (1379). شرح لمعه. ترجمه ی علی شیروانی، قم: انتشارات دارلعلم.
17. طوسی، ابو جعفر محمدبن الحسن (1363). تهذیب. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
18. عوده، عبدالقادر (1405). التشریع الجنابی الاسلامی. بیروت: مکتبه دار التراث.
19. نجفی، محمد حسن (1430). جواهرالکلام. بیروت: دارالاحیاء التراث العربیه