ولایت حاکم بر کودکان بدون ولیّ خاص

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 62، اسفند 1399، صفحه 155-182   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.680390

نویسنده

امیر مهاجر میلانی^*

استادیار گروه فقه و حقوق، پژوهشکده زن و خانواده، واحد قم، ایران

چکیده

پژوهش حاضر ولایت فقیه بر کودک بدون ولیّ خاص را بررسی می‌کند. مشهور فقیهان در فرض فقدان پدر و جد پدری و عدم نصب وصیّ از طرف پدر و جد پدری، فقیه حاکم را ولیّ انحصاری چنین کودکی می‌دانند. دیدگاه پیش‌گفته افزون بر اینکه دلایل محکمی ندارد، با قرائن مخالف متعددی روبروست. این مقاله در ابتدا شمول دلایل ولایت فقیه در دو رویکرد ولایت مطلقه و ولایت از باب امور حسبه، نسبت به این موضوع را بررسی کرده در ادامه با ارائه دلایلی از آیات، روایات و گزارش‌های تاریخی نتیجه می‌گیرد که شارع مقدس در این موضوع تشریع حقوقی مدّ نظر فقیهان را نداشته، تنها خواستار رعایت مصالح کودک بی‌سرپرست که امری عقلائی است شده است. در نهایت بیان می‌‌شود که تأکید بر ولایت انحصاری فقیه و کم­رنگ­نمودن نقش ولیّ عرفی همچون مادر و سایر نزدیکان کودک محصول عقلانیت عصری بوده، شاید تأکید بر آن در جامعه امروزی نه تنها صحیح نبوده، کارآمدی لازم گذشته خود را نیز نخواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

کودک بدون ولیّ خاص؛ ولایت فقیه بر یتیم؛ ولیّ عرفی؛ ولایت مؤمنین

مراجع

1. ابن حمزه، طوسى (1408). الوسیله إلى نیل الفضیلة. قم: کتابخانه آیة الله مرعشى.
2. ابن عربی، محمد بن عبدالله (بی­تا). احکام القرآن. بیروت: بی‌نا.
3. حلّى، ابن ادریس (1429). أجوبه مسائل و رسائل فی مختلف فنون المعرفة. قم: دلیل ما.
4. حلی، ابن­ادریس (1410). السرائرالحاوی لتحریرالفتاوى. قم: جامعۀ مدرسین.
5. ابن­جریر، طبرى (1412). جامع­البیان فى تفسیرالقرآن. بیروت: دارالمعرفه.
6. اردبیلى، احمد ‌بن‌ محمد (بی­تا). زبدةالبیان فی احکام­القرآن. تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثارالجعفریة.
7. اردبیلی، احمد بن محمد (1403). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: جامعه مدرسین.
8. اصفهانی، محمد حسین (1427). حاشیة المکاسب. قم: ذوی­القربی.
9. انصاری، مرتضی (1380). کتاب المکاسب. قم: منشورات دارالحکمة.
10. ایروانى، على (1406). حاشیة المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
11. بحرانی، یوسف (1405). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: جامعه مدرسین.
12. بحرانی، سید هاشم (1406). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
13. بخاری، محمد‌بن‌اسماعیل (1407). صحیح­البخاری. بیروت: دار ابن­کثیر.
14. بلاغی، محمد جواد (1420). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآنقم: بنیاد بعثت.
15. جبعی عاملی، زین‌الدین ‌بن ‌على، شهید ثانی (1413). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف‌الإسلامیه.
16. حر عاملى، محمد‌ (1409). وسائل­الشیعه. قم: مؤسسۀ آل­البیت (ع).
17. حسن بن زین الدین، ابن شهید ثانى (بی­تا). معالم الدین و ملاذ المجتهدین. قم: جامعه مدرسین.
18. حکیم، سید محسن (بی­تا). نهج الفقاهه. قم: انتشارات 22 بهمن.
19. حلّی، حسن بن یوسف (1420). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
20. حلّی، حسن بن یوسف (1413). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: جامعه مدرسین.
21. حلّی، حسن بن یوسف (1388). تذکره الفقهاء. قم: مؤسسۀ آل­البیت.
22. خمینی، روح الله (1415). کتاب البیع. قم: جامعه مدرسین.
23. خوانسارى، سید احمد (1405). جامع­المدارک فی شرح مختصرالنافع. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
24. خویی، ابوالقاسم (1428). موسوعة الإمام­الخویی. قم: مؤسسۀ احیاء آثار الإمام الخویی.
25. زنجانى، سید موسى (1419). کتاب نکاح. قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز.
26. سبزوارى، سید عبدالاعلى، (1409).  مواهب­الرحمان فی تفسیرالقرآن. بیروت: مؤسسۀ اهل‌بیت.
27. سید رضی (1406). حقائق التاویل فی متشابه التنزیل. بیروت: دار الأضواء.
28. شهیدی، میرزا فتاح (1375). هدایه الطالب إلی أسرار المکاسب. تبریز: چاپخانه اطلاعات.
29. صدر، محمد باقر (1379). المعالم الجدیده للأصول. قم: کنگره شهید صدر.
30. صدوق، بن بابویه (1413). من لا یحضره الفقیه. قم: جامعه مدرسین.
31. طباطبائی، جواد (1392). تاملی درباره ایران. تهران: انتشارات مینوی خرد.
32. طباطبایى، سید محمدحسین (1417). المیزان فى تفسیر القرآن. قم: جامعۀ مدرسین.
33. طبرسى، فضل ‌بن‌ حسن (1372). مجمع‌البیان فى تفسیرالقرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
34. طوسى، محمد بن حسن (1407). الخلاف. قم: جامعه مدرسین.
35. طوسى، محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبه.
36. طوسى، محمد بن حسن (1400). النهایة فی مجردالفقه والفتاوى. بیروت: دارالکتاب العربی.
37. طوسى، محمد بن حسن (بی­تا). التبیان فى تفسیرالقرآن. بیروت: دار احیاء التراث­العربى.
38. عاملى، محمد بن على (1411). نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام. قم: جامعه مدرسین.
39. فخرالمحققین، محمد‌ بن‌حسن (1387). ایضاح­الفوائد فی شرح مشکلات­القواعد. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
40. کرکی، عاملی، على ‌بن حسین (1414). جامع­المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسۀ آل‌البیت.
41. کلینى، محمد ‌بن ‌یعقوب (1407). الکافی. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
42. کیدرى، قطب الدین (1416). إصباح الشیعه بمصباح الشریعة. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
43. مجلسی، محمد باقر (1404). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
44. نامعلوم (1406). فقه الرضا. مشهد: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
45. نجفى، محمد حسن (1404). جواهرالکلام فی شرح شرائع­الاسلام. بیروت: دار إحیاء التراث­العربی.
46. نراقى، احمد (1417). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
47. یزدى، سید محمد کاظم (1419). العروه الوثقى (المحشّى). قم: جامعه مدرسین