مفهوم‌شناسی حرکت در نظام فلسفی سینوی و صدرایی

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 11، شماره 44، دی 1399، صفحه 1-14   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شرافت زبردست¹؛ محمدحسین ایراندوست^{* 2}؛ حسن معلمی³

¹دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

²استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

³دانشیار، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر مفهوم‌شناسی حرکت در دو نظام فلسفی سینوی و صدرایی است. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که ابن‌سینا حرکت توسطیه را در خارج موجود می‌داند، از سوی دیگر ملاصدرا با وجود این‌که عقیده استاد خود، میرداماد را درباره ظرف دهری که به نظر وی، توجیه‌کننده اجتماع اجزای حرکت قطعیه و کلیّت تحقق آن است، انکار می‌کند، اما در قبول موجودیت حرکت قطعیه، در خارج، از ایشان تبعیت کرده و سخن خود را در این زمینه، با توضیحی درباره حقیقت «آن» و کیفیت وجود و عدم «آن»، آغاز می‌کند. از دیدگاه ملاصدرا، تمام موجودات و هستی آنها عین سیلان و شوق به سوی مبدأ بوده و این «جوهر» وجود اشیاء است که در سیلان و گذر بوده و دگرگونی در اعراض و ظواهر تنها برخواسته از حرکت در جواهر می‌باشد. بنابراین، کل عالم طبیعت، جهانی است از حرکت و تکاپو و شوق برای رسیدن به موجود یا موجودات مجرد که پایان حرکت و محل قرار و سکون‌ هستند، مجرداتی که خود ذاتاً سیلان آفرین و علت حرکات جهان طبیعت می‌باشند .ملاصدرا انکار حرکت جوهری را از آثار عقیده به اصالت ماهیت می‌داند. از نظر ملاصدرا چون وجود اشیاء اصیل است و ماهیت آنها امری اعتباری می‌باشد، هر تغییر و دگرگونی باید در متن واقعیت یعنی در وجود اشیاء ایجاد شود.

کلیدواژه‌ها

حرکت قطعیه؛ حرکت توسطیه؛ فلسفه سینوی؛ فلسفه صدرایی؛ ملاصدرا؛ ابن‌سینا؛ حرکت جوهری

مراجع

قرآن کریم.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1389). شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی. تهران: حکمت.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1430ق). الشفاء (الطبیعیات‌)، السماع‌ الطبیعی‌. تصدیر و مراجعه ابـراهیم مـدکور. قـم: ذوی القربی.

سبزواری، ملّاهادی (1416ق). تعلیقات علی الاسفار الاربعه. قم: مصطفوی، ج3.

سروش، جمال (1393). حرکت قطعیه، حرکت توسطیه. قم: پژوهشکده باقرالعلوم.

شیروانی، علی (1374). دروس فلسفه. قم: انتشارات دارالعلم.

شیروانی، علی (1389). ترجمه و شرح نهایه الحکمه. قم: نشر بوستان کتاب.

صدرالدین شیرازی، محمد (1360). الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه. قم: مصطفوى، ج1.

صدرالدین شیرازی، محمد (۱۳۹۲). حکمت متعالیه در اسفار عقلی اربعه. ترجمه محمد خواجوی. تهران: انتشارات مولا.

طباطبایی، محمدحسین (1392). انتقاد بر انتقادنامه ملاصدرا. راهنمای کتاب، 5(1).

کرد فیروزجایی، یارعلی (1393). حکمت مشاء. قم: انتشارات حکمت اسلامی، وابسته به مجمع عالی حکمت اسلامی.

لطیفی، حسین (1384). تاثیرگذاری دیدگاه ارسطو درباره حرکت بر حکمت نظری ابن سینا. حوزه، شماره 103.

مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۶۶). آموزش فلسفه. قم: سازمان تبلیغات اسلامی، معاونت فرهنگی، ج2.

مصباح یزدی، محمدتقی (1375). دروس فلسفه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مصباح یزدی، محمدتقی (1378). آموزش فلسفه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

مطهری، مرتضی (۱۳71). حرکت و زمان در فلسفه اسلامی. تهران: انتشارات حکمت، ج2.

معلمی، حسن (۱۳۹۴). حکمت صدرایی. تهران: انتشارات حکمت اسلامی، ج2.