سیاست مهار در برابر خوانش ناموافق: سرانجام مقاومت زن در برابر هژمونی مردسالار در منظومه کردی «خه ج و سیامند»

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 13، شماره 46، فروردین 1400، صفحه 1-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سیدرضا ابراهیمی^*

استادیار زبان و ادبیات انگلیسی، واحد بیجار، دانشگاه آزاد اسلامی، بیجار، ایران

چکیده

جوامع سنتی در آغاز دورة مدرن، ساختاری مردسالار داشتند. گسترة هنجارهای مردسالارانه و استیلای آنچه میشل فوکو «رژیم حقیقت» می نامد در دوره سنتی، زنان را آبژه ی تحت کنترل و تحکم مردان می دانست. ایستادگی زنان در برابر هژمونی مردسالار و سرنوشت مقاومت زن در برابر استیلای این ایدئولوژی در آثار ادبی به نقطة تقابل بین نظریه نوتاریخی باوری، استفان گرینبلَت، و آلن سینفیلد، از متفکران نظریه ماتریالیسم فرهنگی بدل شده است. با توجه به دیدگاه های گرینبلَت، مخالفت زن در برابر گفتمان حاکم و ایدئولوژی مردسالار در نهایت، توسط ایدئولوژی غالب هضم میشود. از سوی دیگر، سینفیلد و سایر ماتریالیستهای فرهنگی به نتیجه و دستاورد این تقابل و مخالفتها خوشبین اند. به باور آنان، ایستادگی زنان در برابر ایدئولوژی مردسالار به بروز گسست در ساختار ایدئولوژی می انجامد و می تواند در نهایت به شکسته شدن هژمونی مردسالار منجر شود. این پژوهش بر مفهوم مقاومت در دو مکتب ماتریالیسم فرهنگی و نو‌تاریخی باوری متمرکز است و بر اساس تفاوت خوانش این دو مکتب به بررسی سرنوشت مقاومت زن در منظومه فولکلور «خه‌ج و سیامند» می پردازد. یافته ها نشان می دهد که با خوانش نوتاریخی باوری مقاومت زنان چگونه توسط هژمونی حاکم سرکوب می شود ولی اثرات و نتایج مقاومت در برابر ایدئولوژی با خوانش ماتریالیسم فرهنگی در نهایت، سالها بعد به بار می نشیند و زنان از آبژه‌ی منفعل در دستان این ایدئولوژی، به سوژه‌ای کنشگر و فعال بدل می شوند و هویت مستقل خود را باز می یابند و بر سرنوشت خود حاکم می شوند.

کلیدواژه‌ها

نوتاریخی باوری و ماتریالیسم فرهنگی؛ ایدئولوژی؛ گسست؛ خوانش ناموافق؛ رژیم حقیقت؛ هژمونی؛ منظومه خه‌ج و سیامند

مراجع

ابراهیمی، سید رضا؛ بیاد، مریم. (1398).برساخت گفتمانی هویت و شکل‌گیری روایت‌های زنانه در فضای بینابینی فرهنگی در یاد نوشت های زنان مهاجر ایرانی. ادبیات پارسی معاصر، سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۷) ، صفحات9-29.

آبوت، پاملا، کلروالاس. (1380). جامعه‌شناسی زنان. ترجمه‌ منیژه نجم عراقی، نشر نی، تهران،1380.

اسدی امجد، فاضل، روحانی منش، محمدرضا. (1393). مقاومت و براندازی گفتمان ادبی غالب در شعر نیما یوشیج و والت ویتمن. فصلنامۀ مطالعات زبان و ترجمه، سال 47 شماره 2.

ایوبیان، عبیدالله. (1335). معرفی منظومه‌های عاشقانه: چریکه خه ج و سیامند. نشریه دانشکده ادبیات تبریز ، شماره 8، صفحات 52-105.

رستمی نژادان، دیانا، منصوری مقدم، منصور. (1397). جایگاه الهۀ مادر در فرهنگ مردم کردستان. نشریه زن در فرهنگ و هنر، سال10، شماره 4، صفحات 549-575.

سبزی، عبدالرضا. (1391). تصویر زن در ادبیات کهن فارسی و رمان معاصر ایرانی. برگرفنه از سایت http://sunnight49.blogfa.com/post/

سیدمن، استیون.( 1392) کشاکش آرا در جامعه‌شناسی. ترجمه هادی جلیلی، چاپ پنچم، تهران:نشر نی.

شریفی، احمد (1386). اسطوره‌ها و افسانه‌های کردی.نشریه فرهنگ مردم ایران، سال 4 شماره 7 و 8، 103-122

قیطاسی سجاد، اسدی فاضل. (1392). بررسی تطبیقی صدای زن در نمایشنامه تاجر ونیزی از و. شکسپیر و اشعار جلیل صفر بیگی (با توجه به نظریه‌های ا. گرین بلات،آ. سین فیلد و پیر ماشری). پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. سال اول، شماره 2، صفحات ۵۳-۶۹.

‌مگی هام و گمبل، سارا. (1382). فرهنگ نظریه‌های فمینیستی. ترجمه ‌‌فیروزه‌ مهاجر، نوشین احمدی خراسانی، فرخ قره‌داغی، نشر توسعه، تهران، 1382.

 

Althusser,        Louis. (1998), ‘Ideological State Apparatus’, in Julie Revkin and Michael Ryan (eds.). Literary Theory: An Anthology, Oxford: Blackwell Publishers, Oxford.

 

Althusser,          Louis.   (1971). Lenin                and  Philosophy    and    other Essays, rans. Ben Breswester, Verso, London.

 

Bakhshayesh, EV, Ebrahimi, Seyed Reza. (2020). The Quest for Individuality in Fariba Vafi’s My Bird. International E-Journal of Advances in Social Sciences, 5 (15), 1511-1516.

 

Dollimore, Jonathan and Alan Sinefield (eds.). (1985). Political Shakespeare: New Essays in Cultural Materialism. Manchester: Manchester University Press.

 

Ebrahimi S R, Sultan Beyad M.( 2020). The Reflection of Folk Narrative of Khorasan Region in Constructing the Female Subject Identity in the Iranian Diasporic Narratives. CFL. 7 (30) :27-49. URL: http://cfl.modares.ac.ir/article-11-38414-fa.html.

 

Ebrahimi, Seyed Reza & Maryam Beyad. (2016). Revisiting the Past: Contribution of Counter-narratives in Liminal Formation of Identity in Yasmin Crowther's The Saffron Kitchen. Persian Literary Studies Journal, 5(7), 17-36.

 

Foucault, Michel. (1984). The History of Sexuality: Volume 1, trans. Robert Hurley, New York: Vintage Books.

 

Foucault, Michel. (1977). Discipline and Punish: The Birth of the Prison. London: Penguin Press.

 

Greenblatt, Stephan. (1980). Renaissance Self-Fashioning: From More to Shakespeare. Chicago: University of Chicago Press.

 

Greenblatt, Stephan. (1988), Shakespearian Negotiations: The Circulation of Social Energy in Renaissance England, Oxford, England.

 

Julie Revkin and Michel Ryan (eds). (2004). Literary Theory: An Anthology, Malden, MA: Blackwell Pub.

 

Makaryk, Irena Rima. (1993). Encyclopedia of Contemporary Literary Theory, General Editor and Compiler, University of Toronto Press.

 

Nafisi, Azar. (1994). Images of Women in Classical Persian Literature and the Contemporary Iranian Novel, London: I.B. Touris Publishers.

 

Raman Selden & Peter Widdowson. (1993). A Reader's Guide to Contemporary Literary Theory (3rd Edition), Kentucky: University of Kentucky,.

 

Sim, Stuart (ed.). (2005). The Routledge Companion to Postmodernism (2^nd Edition). New York: Routledge.

 

Sinfeld, Alan. (1992). Faultlines: Cultural Materialism and the Politics of Dissidence Reading, Oxford, London.

 

Sinfield, Alan. (2004). Cultural Materialism, Othello and the Politics of Plausibility. UK: Macmillan Education Publishings.

 

Williams, Raymond. (1977). Marxism and Literature, Oxford University