تحلیل محتوای مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری ؛ با تأکید بر پیام‌های فرهنگی و اخلاقی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 6، دوره 13، شماره 46، فروردین 1400، صفحه 86-105   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

علی رشیدپور^{* 1}؛ امین شریف منش²

¹عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان

²کارشناس ارشد مدیریت فرهنگی

چکیده

خواجه عبدالله انصاری، یکی از عالمان و عارفان صوفی مسلک و از نوابغ ادبیات ایران است. آثار بی‌نظیر وی، این شخصیت را به یکی از چهره‌های مهم فرهنگی تبدیل کرده است. این اثر به رغم شخصی بودن، ذیل کتاب‌های معرفتی قرار دارد و دارای ریشه‌های اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی است. در این مقاله با به کارگیری روش تحلیل محتوای کیفی، پس از خوانش تمام متن، به تفسیر و تحلیل محتوای مناجات نامه‌ی حواجه عبدالله انصاری پرداخته شد؛ سپس در فرآیندی نظام‌مند، مقوله‌ها و تم‌ های اصلی از متن مناجات نامه استخراج شد.محتوای مناجات نامه در دو بخش پیام‌های اخلاقی و فرهنگی تحلیل شد. تحلیل یافته‌ها آشکار ساخت که خواجه عبدالله انصاری پیام‌های فرهنگی را در قالب 6 تم اصلی شامل: نگرش همدلانه و مسالمت آمیز با دیگری، تأکید برآگاهی و خردمندی، مذمت اندیشه‌ی ماتریالیسم، امید به زندگی و وصال خداوند، تأکید بر بردباری و تاب‌آوری، تأکید بر بی‌نامی و گریز از قدرت مطرح می‌سازد. پیام‌های اخلاقی نیز در قالب 6 تم شامل: تأکید برخودشناسی و خداشناسی، توکل به خداوند، تأکید بر توبه پذیر بودن خداوند، اندیشه‌ی در مرکز بودگی خداوند، ، مذمت ریا و دورویی، ملالت و سرزنش پیروی کنندگان از هوای نفس، مطرح شد.

کلیدواژه‌ها

مناجات نامه؛ پیام؛ پیام‌ فرهنگی؛ پیام اخلاقی؛ سیره‌ی عملی زندگی

مراجع

ابراهیمیان، سید حسین و سید جواد سیدعلیزاده گنجی (1395). اهمیت و ضرورت اخلاق در عصر کنونی ، دومین کنفرانس بین المللی علوم انسانی با رویکرد بومی اسلامی و با تاکید بر پژوهش‌های نوین، بهشهر، شرکت علمی پژوهش باران اندیشه.

 انصاری، خواجه عبدالله (1371). مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری، با انضمام مقالات و مقامات با تصحیح و ترتیب و پیوست، به کوشش حامد ربانی، تهران نشر گنجینه. 

انصاری، خواجه عبدالله (1364). مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری عارف قرن چهارم هجری، با تصحیح و مقابله معتبرترین نسخه‌های خطی و چاپی، تصحیح اسمعیل شاهرودی، تهران، فخر رازی.

انصاری، عبدالله بن محمد (1365): سخنان پیر هرات خواجه عبدالله انصاری، تهران، کتابهای جیبی.

بیرانود نسرین؛ حسین آریان و  فهیمه سازمند (1396). تحلیل عرفانی فقر و غنا از دیدگاه عرفانی خواجه عبدالله انصاری و مولانا، عرفان اسلامی (ادیان و عرفان)، دوره 13، شماره 52.

جلالت، فرامز؛ لیلا نصیری و سجاد نصیری (1395). بررسی محتوایی و بلاغی مناجات نامه عبدالله انصاری و الهی نامه حسن زاده آملی، کنگره بین المللی زبان و ادبیات، تربت حیدریه، دانشگاه تربت حیدریه.

خامنه‌ای، سید علی (1382). چشم اندازهای جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی.

عقدایی، تورج (1394). تعامل زبان و معنا در رساله محبت نامه‌ی خواجه عبدالله انصاری، عرفان اسلامی، دوره 11،شماره 43 .

کرمی، نجمه (1396). بررسی تطبیقی مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری و فغان‌نامه گرگوار نارکاتسکی، دومین همایش ملی بازشناسی مشاهیر و مفاخر خراسان در ادب پارسی.

موسوی فراز، سید محمد رضا (1394). مقایسه دیدگاه خواجه عبدالله انصاری و بندیک قدیس درباره‌ی زهد و ترک گناه، فصلنامه معرفت دوره 24،شماره 211.

یوسفی­فر، شهرام و یا محمدرضا مهدیزاده (1383). عرفان:پلی میان فرهنگ­ها بزرگداشت پروفسور آنه ماری شیمل ،تهران، انتشارات مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی .

 

Dooley, K. J. (2016). Using manifest content analysis in purchasing and supply management research. Journal of Purchasing and Supply Management, 22(4), 244-246.

Soldatenko, D., & Backer, E. (2019). A content analysis of cross-cultural motivational studies in tourism relating to nationalities. Journal of Hospitality and Tourism Management, 38, 122-139.

Bengtsson, M. (2016). How to plan and perform a qualitative study using content analysis. NursingPlus Open, 2, 8-14.

Barry, J. (1995). Literacy and literature in popular culture: reading and writing in historical perspective. In Popular Culture in England, c. 1500–1850 (pp. 69-94). Palgrave, London.

-Elo, S., & Kyngäs, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of advanced nursing, 62(1), 107-115