معرفی نسخۀ خطی منشآت امیر نظام گروسی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 13، شماره 46، فروردین 1400، صفحه 106-135   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

مجتبی صفر علیزاده^{* 1}؛ لیلا عدل پرور²؛ آرزو مومنی خانشان³

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی خوی

²عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی

³دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی

چکیده

معرّفی و انتشار متون برجستۀ ادب فارسی، موجب رونق و غنای پیشینۀ علمی، ادبی و تاریخی کشور
می‌شود. بسیاری از نسخ در کتابخانه‌های داخل و خارج کشور باقی است که به منظور شناسایی ضرورت دارد تصحیح، معرّفی و مورد ارزیابی قرار گیرند. از حسنعلی‌خان امیرنظام گروسی دو اثر ارزندۀ ادبی به صورت مکتوب به نام‌های منشآت و پند‌نامۀ یحیویه به جای مانده است که تا به حال معرّفی و مورد تحلیل و بررسی واقع نشده است. منشآت گروسی؛ اثری در نامه نگاری و مکاتیب دیوانی فارسی است که در قرن سیزدهم به سبک قائم مقام فراهانی به نثری ساده و بینابین نگاشته شده است و از نظر انعکاس اوضاع تاریخی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، دیوانی و... حائز اهمیّت می باشد، لذا بازنگری و معرّفی و شناسایی این اثر در باز‌آفرینی گذشتۀ فرهنگی ایران، می‌تواند مؤثّر باشد.
در این مقاله سعی بر این است ضمن معرّفی امیر نظام گروسی و نقش وی در ترّقی و اصلاح جامعه و توجۀ به علوم ادبی و ادبیان، نسخه‌های اساس و کمکی منشأت وی، نیز معرّفی شده و به بیان مهّم‌ترین ویژگی‌های این اثر، پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها

منشآت؛ امیرنظام؛ معرّفی نسخة خطی؛ مهمّ ترین ویژگی‌های سبکی؛ ویژگی‌های ادبی

مراجع

کتابنامه:

۱- احمدی کرمانی، یحیی، 1362، فرماندهان کرمان، نشر دانش.

۲- اقبال آشتیانی، عباس، 1351، سه سال در دربار ایران، انتشارات تهران، نوین.

۳- امیر نظام گروسی، حسنعلی بن محمّد صادق، 1394، منشآت، به تصحیح مجتبی صفرعلیزاده، آرزو مومنی خانشان، انتشارات شعر سپید.

۴- انوشه، حسن،1376، دانشنامۀ  ادب پارسی، ج ۲، سازمان چاپ و انتشارات تهران .

۵- باستانی پاریزی، محمّد ابراهیم، ۱۳۶۸، پیغمبر دزدان ، انتشارات نگاه.

۶- بهار، محمّد تقی،1386، سبک شناسی بهار، نشر چاپخانۀ سپهر .

۷- بیهقی، محمّد بن حسین، ۱۳۸۰، تاریخ بیهقی، بر اساس نسخۀ دکتر فیاّض، ادیب پیشاوری، غنی فیاض، انتشارات تهران .

۸-پارسا نسب، محمّد ، 1387، جامعه شناسی ادبیّات فارسی، انتشارات سمت.

۹-خاتمی، احمد،  1374، مقدمۀ نظم و نثر دورۀ بازگشت ادبی، انتشارات پایا.

۱۰- دهخدا، علی اکبر، ۱۳۷۷، لغت نامه، دورۀ جدید انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

۱۱- سلطانی، محمّد علی، 1378، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، انتشارات سها.

۱۲- عضد الدوله، احمد میرزا، 1372، تاریخ عضدی، انتشارات تهران.

۱۳- محجوب، محمّد جعفر، ۱۳۳۶، دیوان قاآنی، انتشارات تهران  .

۱۴- محمّد بن حسین علی، ۱۳۸۵، منشات امیر نظام گروسی، انتشارات سیب سرخ.

۱۵- محمّد حسن بن علی، اعتماد السلطنه، ۱۳۶۷، تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح محمّد اسماعیل رضوانی، انتشارات دنیای کتاب.

۱۶- محمّدی برنجه، علی، ۱۳۸۵، منشأت امیر نظام گروسی، انتشارات سیب سرخ.

۱۷- مستوفی، عبدالله، ۱۳۷۱، شرح زندگانی من، انتشارات زوّار.

۱۸- مصاحب، غلامحسین،1374، دایرﺓ المعارف فارسی، انتشارات فرانکلین.

۱۹-معین، محمّد، ۱۳۷۱، فرهنگ فارسی، انتشارات امیر کبیر.

۲۰- مفتون دنبلی، عبدالرزاق، 1351، مآثرالسلطانیه، به کوشش غلامحسین صدری افشار، انتشارات تهران.

۲۱- میرزا سمیعا، محمّد سمیع، ۱۳۷۸، تذکرﺓ الملوک، به کوشش سیّد محمّد دبیر سیاقی، و سازمان اداری حکومت   صفوی با تعلیقات مینورسکی بر تذکرﺓ الملوک، ترجمۀ مسعود رجب نیا، تهران،مؤسّسۀ انتشارات امیر کبیر.

۲۲- نفیسی، علی اکبر، ۱۳۴۳، فرهنگ نفیسی، نویسنده: ناظم الاطباء، تهران، انتشارات خیّام.

۲۳- هدایت، مهدی قلی خان، 1375، خاطرات و خطرات، انتشارات زوار.

۲۴- وقایع نگار کردستانی، علی اکبر، 1366، حدیقه ناصری، انتشارات امیر کبیر.

مجلات:

۲۵- بسناس، مهری، ۱۳۸۰ ، زندگی نامۀ سیاسی، اجتماعی، امیر نظام گروسی، انتشارات آوای نور

فراهانی،1355: 67

۲۶- تقی زاده ، منصور، ۱۳۴۵،دورۀ ۴، ش ۴۱ و ۴۲، ص ۲۷، امیر گروسی  (مجلّات)

۲۷- قیداری، زهرا، ۱۳۹۰، تعامل تاریخ و ادبیّات، رشد آموزش تاریخ، دورۀ دوازدهم، شمارۀ ۳

۲۸- مردانی، فیروز، 1377، ترسّل و نامه نگاری در ادب فارسی، کیهان فرهنگی، ش 14، ص 43-47

۲۹- مهدی زاده، مهدی، ۱۳۷۸،  تاریخچۀ منشات در ادب فارسی، کیهان فرهنگی، شمارۀ ، ۱۵۴، صص ۶۴-۶۷

سایت اینترنتی:

۳۱- نائبی، محمّد صادق، یکهزار واژۀ اصیل ترکی:  https://qooyash.wordpress.com