بازآفرینی شخصیّت و صفات زن از منظر مولوی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 8، دوره 13، شماره 46، فروردین 1400، صفحه 136-173   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

هادی عبّاس نژاد خراسانی¹؛ رضا فرصتی جویباری^{* 2}؛ حسین پارسایی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان وادبیّات فارسی ،واحد قائم شهر،دانشگاه آزاد اسلامی ،قائم شهر،ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران.

³استادیار گروه زبان وادبیّات فارسی ،واحد قائم شهر،دانشگاه آزاد اسلامی قائم شهر.ایران.

چکیده

ادبیّات هر قومی فرهنگ آن قوم و بیانگر نگرش آنان به هستی است و در حقیقت هویّت هر جامعه در ادبیّات آن متجلّی است. در ادبیّات ملل و اقوام مختلف، دیدگاه های متفاوتی نسبت به شخصیّت زنان وجود دارد. با تأمّلی در نوع نگرش آفریننده مثنوی، می توان به نوع آمیختگی فرهنگ ها و تأثیرپذیری آن ها از یکدیگر پی برد. بررسی نقش زنان در اغلب داستان های مشهور عرفانی و نقش آفرینی و بازتاب سیمای متفاوت آنان در طول حکایت ها ، در شمار بحث هایی است که همیشه مورد مناقشه اهل فن و تحقیق بوده است.نتایج تحقیق نشان می‌دهد، نگاه مولوی به زن نگاهی نسبی و دوسویه است.گاه زن در آثار او پلی است از عشق مجازی به عشق حقیقی و نمایشگرجلوه‌ی جمال و جلال حق تعالی، که به راستی و درستی مقصود او را از خلقت زن بیان می‌دارد.گاهی نیز زن در اشعار او تنها به صورت تمثیلی برای درک بهتر پیام در نقش های نمادین پست آورده می‌شود که با حضورش مفاهیم اخلاقی بزرگی را می‌توان پند گرفت. بررسی صفات و نقش زنان در داستان های مثنوی موجب می شود، تا آن ها را بهتر شناخته، و کنش ها و واکنش های آنان در طول داستان ها، به درستی مشخّص شود. لذا نگارنده ی این رساله، به روش توصیفی-تحلیلی و گرد آوری اطّلاعات به شیوه ی کتابخانه ایی،کوشیده است که جنبه های برجسته شخصّیت و صفات زنان در مثنوی از جمله: نفس ،عشق،زیبایی، ازدواج،عفاف و غیرت، مادری،ترس،ظاهربینی و مکر ،که مبتنی بر تحلیل باشد، بپردازد.

کلیدواژه‌ها

زن؛ شخصیّت؛ صفات؛ مثنوی؛ مولوی

مراجع

منابع و مآخذ

1-قرآن کریم.(1381). ترجمه ی آیت اللّه مشکینی.چاپ دوّم.قم:الهادی.

2– آبوت ،پاملا. (1383) . جامعه شناسی زنان . ترجمه ی منیژه نجم عراقی . چاپ سوّم . تهران : نی .

3– آیدنلو، سجّاد .(1388) . از اسطوره تا حماسه . چاپ دوّم . تهران . سخن .

  4- اسعد گرگانی،فخرالدّین. (2535).ویس و رامین.تهران: بانک ملّی ایران.

  5- اعتصامی،پروین.(2535).دیوان.چاپ هفتم.تهران: بی نا.

  6 - الیاده،میر جاه.(1372).رساله در تاریخ ادیان.ترجمه ی جلال ستّاری.تهران:سروش.

  7 - بولن،شینودا.(1373).نمادهای اسطوره ای و روان شناسی زنان.ترجمه ی آذر یوسفی.چاپ اوّل.تهران:روشنگران.

8– بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین . (1361) . دلایل النبوه . ترجمه ی محمود مهدوی دامغانی . جلد اوّل . بی نا.

  9- جامی،نورالدّین عبدالرحمان بن احمد.(بی تا).مثنوی هفت اورنگ.به تصحیح مدرّس گیلانی.تهران:سعدی.

10– حریری، ناصر . (1394) . فردوسی، زن و تراژدی (مجموعه مقالات) . چاپ دوّم . بابل : آویشن .

11– حسینی، مریم . (1385) . « آرمان شهر زنان . مقایسه تطبیقی داستان شهر زنان در اسکندرنامه شاهنامه فردوسی و اسکندرنامه نظامی با اسطوره های کهن یونانی و داستان های اوتوپیایی». مجلّه ی پژوهش زنان . دوره ی چهارم . شماره ی سوّم . پاییز . صص(131-117) .

12- ------------ . (1388) . ریشه های زن ستیزی در ادبیّات فارسی . تهران : چشمه .

13– حقّ شناس، سیّد حسین . (1388) . بشنو از نی، شرحی بر حکایت های مثنوی . جلد دوّم . چاپ اوّل . تهران : رسالت یعقوبی .

14– خاقانی، علی . (1376) . زن از نگاه شاعر . چاپ اوّل . تهران : ندای فرهنگ.

15– دیاکوف، وی . ( 1353 ) . تاریخ جهان باستان . ترجمه ی علی الله همدانی . جلد اوّل . تهران:توس .

16– دین لوییس، فرانکلین.(1390). مولانا دیروز تا امروز، شرق تا غرب . ترجمه ی حسن لاهوتی . چاپ چهارم . تهران : نارمک .

17- رهی معیری.(1386).دیوان کامل.به اهتمام کیومرث کیوان.چاپ هفتم.تهران: مجید.

18- زرّین کوب،عبدالحسین.(1388) . سرّ نی، نقد شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی . جلد اوّل . جاپ دوازدهم . تهران : علمی.

19– زمانی، کریم . (1382) . شرح جامع مثنوی . جلد اوّل . چاپ دوّم . تهران : اطّلاعات .

20- -----------. (1389) . میناگر عشق، شرح موضوعی مثنوی معنوی . چاپ هشتم . تهران : نی .

 21- سعدی،مصلح الدّین.(1385).کلیّات سعدی.تصحیح محمّد علی فروغی.تهران:هرمس.

 22- ستّاری،جلال.(1373).سیمای زن در فرهنگ ایران.چاپ اوّل.تهران:مرکز.

 23– سلطان ولد.(1389). ابتدانامه . به تصحیح و تنقیح محمّدعلی موحد و علیرضا حیدری . چاپ اوّل . تهران : نیل .

  24- سنایی غزنوی.ابوالمجد مجدود بن آدم(1368).حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه. تصحیح وتحشیه از مدرّس رضوی.تهران:دانشگاه تهران.

25- شبستری،محمود.(1382).گلشن راز. مصحّح محمّد حماصیان.کرمان:خدمات فرهنگی کرمان.

26– .شمیل،آنه ماری.(1381).زن در عرفان وتصوّف اسلامی.ترجمه ی فریده مهدوی دامغانی.چاپ دوّم.تهران:نیل.

27– طهماسبی، فرهاد .(1389) .« بازتاب مسائل اجتماعی – فرهنگی در مثنوی مولانا » . پژوهش نامه ی فرهنگ و ادب . دوره ی پنجم و ششم . شماره ی نهم . صص (289 – 271 ) .

 28- طوسی،احمد بن محمّد.(1382).قصّه یوسف ع الستین الجامع الطائف البساطین.به اهتمام محمّد روشن.تهران:علمی و فرهنگی.

29- عطّارنیشابوری،فرید الدّین.(1362).دیوان عطّار.به تصحیح سیّد صادق گوهرین.تهران:علمی و فرهنگی.

30– علوی، سیّد عبدالرضا . (1389) . فرهنگ مثنوی . چاپ اوّل . تهران : علمی .

31- غفّاریان،بهرام.(1387).سیمای زن در ادبیّات و شعر فارسی.مشهد:نشریه خراسان.

32- فردوسی، ابوالقاسم . (1374) . شاهنامه. به تصحیح ژول مل . با مقدّمه ی دکترمحمّدامین ریاحی. چاپ پنجم . تهران : سخن .

33– کراچی، روح انگیز.(1393) . « تأمّلی بر جایگاه زن در اندیشه ی مولوی از منظر جامعه شناسی در ادبیّات » . مجلّه ی جامعه پژوهشی فرهنگی . پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی . سال پنجم . شماره ی چهارم . زمستان . صص (106-89) .

34– کرین، هانری . (1374) . ارض ملکوت . ترجمه ی سیّد ضیاءالدّین دهشیری . تهران : طهوری .

35– گرین، ویلفرد. لیبران، مورگان . یلنیگهم، جان .(1383). مبانی نقد ادبی . ترجمه ی فرزانه طاهری . چاپ سوّم . تهران : نیلوفر .

36– گولپینارلی، عبدالباقی .(1382) . مولویّه پس از مولانا . ترجمه ی توفیق ه . سبحانی .چاپ  اوّل . تهران : علم .

  37- گوستا ویونگ،کارل.(1377).انسان و سمبول هایش.ترجمه ی محمود سلطانیّه.چاپ اوّل.تهران:جامی.

  38-لاهیجی،شهلا.(1371).شناخت هویّت زن ایرانی در گستره ی پیش تاریخ و تاریخ.چاپ اوّل.تهران.روشنگران.

39– محبّتی، مهدی . (1388) . از معنا تا صورت . جلد اوّل . چاپ اوّل . تهران :سخن .

40– مختاری، محمّد. (1379) . حماسه در رمز و راز ملّی . چاپ دوّم . تهران : توس .

41– مطهّری، مرتضی . (1369) . نظام حقوق زن در اسلام .  تهران :  صدرا .

42- مولوی، جلال الدّین محمّد .(1363).کلیّات شمس.به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر.چاپ سوّم.تهران:دانشگاه تهران.

43– ----------------------. (1374). مثنوی معنوی . به تصحیح رینولد نیکلسن . چاپ ششم . تهران : علمی .

44- --------------------- . (1388) . فیه ما فیه . تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. چاپ اوّل . تهران : دانشگاهیان .

45– میر صادقی، جمال .  (1376) . ادبیّات داستانی . چاپ دوّم . تهران : سخن .

46– نظامی، الیاس بن یوسف . (1394) . کلیّات نظامی گنجوی . به کوشش و ویرایش کاظم عابدینی مطلق . چاپ دوّم . تهران : کومه.

47- نولدکه،تئودور.(1379).حماسه ملّی ایران.ترجمه ی بزرگ علوی.چاپ ینجم.تهران:نگاه.

48- هجویری غزنوی.ابوالحسن علی بن عثمان.(1358).کشف المحجوب.به تصحیح ژوکوفسکی.تهران:طهوری.

49– همایی، جلال الدّین . (1369) . مولوی نامه، مولوی چه می گوید ؟ چاپ  هفتم . جلد دوّم . تهران : هما .

50– یزدانی، زینب . (1388) . زن در شعر فارسی دیروز، امروز . چاپ اوّل . تهران : فردوس .