بررسی فرم مهندسی سازه ی زبانی و ادبی تصدیر در غزلیّات کلیم کاشانی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 10، دوره 13، شماره 46، بهار 1400، صفحه 221-243  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فضل الله رضایی اردانی(نویسنده مسئول)¹؛ غلامرضا هاتفی اردکانی ²

¹فضل الله رضایی اردانی، استادیارگروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فرهنگیان استان یزد

²غلامرضا هاتفی اردکانی، دکتری زبان و ادبیّات فارسی و مدرس دانشگاه

چکیده

«تصدیر» سبب خلق موسیقی و هنجارافزایـی است و در حوزه ها‌ی موسیقی و بلاغت، اهمّیّت دارد. در این جستار ادبی، فرم این هنرسازه‌، در غـزلیّات کلیـم کاشانـی، شاعر مشهور قرن یازدهم هجری قمری، بررسی شده‌است. کاربـرد تصدیـر، غزلیّات کلیم را، سـرشار از مـوسیقی درونـی، کـرده‌ و ایـن «هنرسازه‌ » در خدمت انتقال معنی، و احساس به مخاطب، است. «تکرار» از اساسی‌ترین عوامل ایجاد موسیقی است. جلوه‌هایی از این پدیده‌ی زبانی، در طبیعت، از جمله «روز و شب، بهار و تابستان» و ... می‌بینیم. تکـرار از نـوع «تصـدیـر» از خصـایص غزلیّات کلیـم در محور هم‌نشینی و امتداد طولی سروده‌های او، بشمارمی‌آید. این مقاله، به بررسی فرم مهندسی آن، در غـزلیّات 590 گانـه‌ی این شاعر و همچنین بررسی دیگر سازه‌های ادبی ابیات مورد نظر، می‌پردازد. این ویژگی، از نظر دیداری و شنوایی، در زنجیره‌ی کلام، نظم، ارتباط و زیبایی، ایجاد می‌کند و مخاطب را، به التذاذ ادبی سوق مـی‌دهد. این پژوهش با هدف شناسایی بسامد «تکرار از نوع تصدیر» و همچنین
بومی‌کردن نقد صورتگرایانه انجام شده‌است. روش تحقیق در این مقاله، براساس تحلیل و توصیف یافته‌های پژوهش با در نظر گرفتن اصول نقد صورتگرایانه است. با این پژوهش پی برده شد که کلیم با کاربرد تصدیر، برای تکاپوی ذهن مخاطب و القای محتوا، از مراعات‌النظیر، نغمه‌ی حروف و دیگر هنرسازه‌های ادبی، بهره برده‌است. همچنین، کاربرد «تصدیر» در غزلیّات این شاعر، سبب ایجاد موسیقی لفظی و کناری شده‌است.

کلیدواژه‌ها

کلیم کاشانی؛ غزلیّات؛ تکرار؛ تصدیر؛ موسیقی؛ نقد صورتگرایانه

مراجع