بررسی فرم مهندسی سازه ی زبانی و ادبی تصدیر در غزلیّات کلیم کاشانی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 11، دوره 13، شماره 46، فروردین 1400، صفحه 221-243   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فضل الله رضایی اردانی(نویسنده مسئول)¹؛ غلامرضا هاتفی اردکانی^{* 2}

¹فضل الله رضایی اردانی، استادیارگروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه فرهنگیان استان یزد

²غلامرضا هاتفی اردکانی، دکتری زبان و ادبیّات فارسی و مدرس دانشگاه

چکیده

«تصدیر» سبب خلق موسیقی و هنجارافزایـی است و در حوزه ها‌ی موسیقی و بلاغت، اهمّیّت دارد. در این جستار ادبی، فرم این هنرسازه‌، در غـزلیّات کلیـم کاشانـی، شاعر مشهور قرن یازدهم هجری قمری، بررسی شده‌است. کاربـرد تصدیـر، غزلیّات کلیم را، سـرشار از مـوسیقی درونـی، کـرده‌ و ایـن «هنرسازه‌ » در خدمت انتقال معنی، و احساس به مخاطب، است. «تکرار» از اساسی‌ترین عوامل ایجاد موسیقی است. جلوه‌هایی از این پدیده‌ی زبانی، در طبیعت، از جمله «روز و شب، بهار و تابستان» و ... می‌بینیم. تکـرار از نـوع «تصـدیـر» از خصـایص غزلیّات کلیـم در محور هم‌نشینی و امتداد طولی سروده‌های او، بشمارمی‌آید. این مقاله، به بررسی فرم مهندسی آن، در غـزلیّات 590 گانـه‌ی این شاعر و همچنین بررسی دیگر سازه‌های ادبی ابیات مورد نظر، می‌پردازد. این ویژگی، از نظر دیداری و شنوایی، در زنجیره‌ی کلام، نظم، ارتباط و زیبایی، ایجاد می‌کند و مخاطب را، به التذاذ ادبی سوق مـی‌دهد. این پژوهش با هدف شناسایی بسامد «تکرار از نوع تصدیر» و همچنین
بومی‌کردن نقد صورتگرایانه انجام شده‌است. روش تحقیق در این مقاله، براساس تحلیل و توصیف یافته‌های پژوهش با در نظر گرفتن اصول نقد صورتگرایانه است. با این پژوهش پی برده شد که کلیم با کاربرد تصدیر، برای تکاپوی ذهن مخاطب و القای محتوا، از مراعات‌النظیر، نغمه‌ی حروف و دیگر هنرسازه‌های ادبی، بهره برده‌است. همچنین، کاربرد «تصدیر» در غزلیّات این شاعر، سبب ایجاد موسیقی لفظی و کناری شده‌است.

کلیدواژه‌ها

کلیم کاشانی؛ غزلیّات؛ تکرار؛ تصدیر؛ موسیقی؛ نقد صورتگرایانه

مراجع

منابع و مآخذ           

• احمدی، بابک (1370) ساختار و تأویل متن، نشرمرکز.
• بهار، محمّدتقی (1369) سبک­شناسی، امیرکبیر سه جلد.
• پورنامداریان، تقی (1382) گمشدگان لب دریا، انتشارات سخن.
• تجلیل، جلیل (1369) معانی و بیان، مرکزنشردانشگاهی.
• ثروت، منصور (1385) آشنایی با مکتب­های ادبی، انتشارات سخن.
• ---------- (1364) فرهنگ کنایات، مؤسّسه­ی انتشارات امیرکبیر.
• حسینی، سیّدرضا (1395) مکتب­های ادبی، انتشارات نگاه، دو جلد.
• زرین­کوب، عبدالحسین (1390) نقد ادبی، دانشگاه پیام نور.
• دهقان، علی، بررسی مضمون­آفرینی در غزلیّات کلیم کاشانی، فصل­نامه علمی و پژوهشی زبان ­و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج، سال چهارم، شماره­ی13 زمستان91.
• سادات ناصری، سیّدحسن (1366) قافیه و صنایع معنوی، شرکت چاپ و نشر ایران.
• شایگانفر، حمیدرضا (1391) نقد ادبی، انتشارات حروفیه.
• شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1391) رستاخیز کلمات، انتشارات سخن.
• -------------------- (1395) صور خیال در شعر فارسی، انتشارات آگه.
• -------------------- (1366) شاعر آیینه­ها، انتشارات آگه.
• -------------------- (1390) ادوا رشعر فارسی، انتشارات سخن.
• -------------------- (1391) موسیقی شعر فارسی، انتشارات آگه.
• -------- نگاهی به موسیقی شعر، ایران­نامگ، سال اول، شماره­ی چهارم، زمستان 1395 /2017.
• شمیسا، سیروس (1383) معانی و بیان، انتشارات فردوس.
• ------------- (1393) نقد ادبی، نشر میترا.
• ------------- (1393) انواع ادبی، نشر میترا.
• ------------ (1393) کلیّات سبک­شناسی، نشرمیترا.
• ------------ (1366) فرهنگ تلمیحات، انتشارات فردوسی.
• ------------ (1393) نگاهی تازه به بدیع، نشرمیترا.
• صادقیان، محمّدعلی(1382) طراز سخن در معانی و بیان، بنیاد فرهنگی پژوهشی ریحانه الرّسول. 25-       -------------(1378) زیور سخن در بدیع فارسی، دانشگاه یزد.

26-      غیاثی، محمّدتقی(1368) سبک­شناسی ساختاری، شعله­ی اندیشه.              
27-      فتوحی معجنی، محمود (1395) بلاغت تصویر، انتشارات سخن.
28-      فشارکی، محمّد (1392) نقد بدیع، انتشارات سمت.   
29-      فیاض­منش، پرند، نگاهی به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تحلیل­ و احساسات شاعرانه، شماره­ی چهارم، بهار و تابستان1384 صص186-163.               
30-      کاشانی، کلیم (1391) دیوان، انتشارات سنایی.          
31-      وحیدیان کامیار، تقی(1393) بدیع از دیدگاه زیباشناسی، انتشارات سمت. 
32-      هادی، روح الله (1376) آرایه­های ادبی (قالب­های شعر، بیان و بدیع)، شرکت چاپ و نشرکتاب­های درسی ایران.