ارزیابی اثر سطوح زئولیت بر عملکرد دانه، اجزای عملکرد و انتقال مجدد ماده خشک ارقام برنج (.Oryza sativa L) در منطقه میانه

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

دوره 10، شماره 1، شهریور 1399، صفحه 131-149   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

داور قره داغی؛ علی فرامرزی^* ؛ جلیل اجلی؛ مهرداد عبدی؛ ناصر نظری

گروه زراعت و اصلاح نباتات، واحد میانه، دانشگاه آزاد اسلامی، میانه، ایران

چکیده

آزمایش در سال زراعی 97-1396 در روستای آچاچی میانه به‌صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در ﻗﺎﻟﺐ ﻃﺮح کاملاً ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﺑﺎ سه تکرار اجرا ﺷﺪ. تیمارها شامل سه سطح تنش (a₁: بدون تنش (غرقاب) و a₂: دور آبیاری هر 10 روز (از مرحله شروع پنجه­زنی)، a3: دور آبیاری 20 روز (از شروع پنجه‌زنی)؛ زئولیت در دو سطح (b₁: عدم کاربرد (شاهد)؛ b₂: 10 تن در هکتار) و ارقام در چهار سطح (c₁: شاه‌پسند ؛ c₂: طارم محلی ؛ c₃: CT13382-8-3-M و c₄: سنگ جو) بود. ترکیب غرقاب در کاربرد زئولیت در رقم CT13382-8-3-Mبا میانگین 9/5 تن در هکتار بیشترین و ترکیب 20 روز یک‌بار در عدم کاربرد زئولیت در رقم شاه‌پسند با میانگین 06/1 تن در هکتار کمترین عملکرد دانه داشت. بیشترین میزان انتقال مجدد ماده خشک از اندام هوایی هنگامی به دست آمـد کـه رقم سنگ جو تحت سطح هر 10 روز یک‌بار آبیاری در عدم کاربرد زئولیت قـرار گرفـت (816 کیلـوگرم در هکتار) و با افزایش مصرف زئولیت از سهم انتقال مجدد در عملکرد شلتوک کاسته شد. سایر برگ­ها در مقایسه با سایر اندام­ها (برگ پرچم و ساقه)  نقش اصلی را در انتقال مجدد مـاده خشک به دانه‌ها ایفا کرده و میزان آن بسته به ژنوتیپ و شـرایط محیطـی از 45/3-63/14 درصـد متغیر بود. ساقه­ها در انتقال مجدد ماده خشک به دانه از سایر اندام­های هوایی کمتر بوده بین 5/2 -7/16 درصد بود. درمجموع به نظر می­رسد که انتقال مجدد ماده خشک از اندام­های هوایی ژنوتیپ­های برنج نقش مهمی در پر کردن دانه دارد.

کلیدواژه‌ها

تنش؛ زئولیت؛ عملکرد و اجزای عملکرد؛ انتقال مجدد ماده خشک

مراجع

اصفهانی ، م. ، صدر زاده ، اسام ، کاوسی ، م. ، و دباغ محمدی نسب، ا. ( 1385 ). بررسی تأثیر سطوح مختلف
پژوهشهای زراعی ایران، ،(Oryza sativa L) کودهای نیتروژن و پتاسیم بر رشد ، عملکرد دانه ، اجزای عملکرد برنج
.240-226 :(3) 7
-2 بخشی گنجه، ا و رحیمی، م.م ( 1395 ). ارزیابی میزان مصرف زئولیت و سالیسیلیک در ارتفاع و قطر غار گلرنگ در
تنش خشکی، دومین کنفرانس بینالمللی ایدههای جدید در کشاورزی محیطی و گردشگری ، 12 صفحه.
-3 پیردشتی، ه.ا.، طهماسبی سروستانی ز و نصیر، م. . ( 1382 ). مطالعه انتقال مجدد ماده خشک و نیتروژن در
.55-46 :(1) در تاریخهای مختلف نشاکاری. نشریه علوم زراعی ایران. 5 ;1382 (Oryza sativa L) ارقام برنج
-4 سیادت،س.ع, فتحی, صادق زاده حمایتی,س، و بیرانوند، م. ( 1383 ). مطالعه تأثیر تاریخ کاشت روی عملکرد
.234-237 :(1) و اجزای عملکرد شلتوک سه رقم برنج. مجله علوم کشاورزی ایران، دوره 35
-5 شکری،س.،س.ا.، سیادت.، ق.ا. فتحی و ع. ابدالی مشهدی، ع، گیلانی و ب، معادی ( 1389 ). ارزیابی تأثیر
کود نیتروژنِ بر عملکرد شلتوک، اجزای عملکرد و انتقال مجدد ماده خشک در سه ژنوتیپ برنج .مجله تولید گیاهان
.73-87 :(4) زراعی 3

غیاثی اسکویی، م.، فرحبخش، ح.، صبوری،ح. و محمدی نژاد، ق ( 1392 ). ارزیابی ژنو تیپهای برنج در شرایط
.75-55 :(4) خشکی و عدم تنش خشکی بر اساس شاخصهای تحمل و حساسیت. نشریه تولید گیاهان زراعی. . 6
-7 کاظمی پشتمساری، ح.، ه. پیردشتی، م. بهمنیار و م. نصیری. ( 1386 ). مطالعه تأثیر مقادیر و تقسیط کود
.68- نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف برنج. پژوهش و سازندگی. جلد 77: 75
-8 کوچکی، ا و سرمدنیا، ج ( 1380 ). فیزیولوژی گیاهان زراعی (ترجمه). مطبوعات جهاد دانشگاهی مشهد. مشهد
426 ص.
-9 مصطفوی راد، م. و طهماسبی سروستانی ، ذ. ( 1382 ). ارزیابی اثرات کود نیتروژن بر عملکرد، اجزای عملکرد و
11 ص. :(2) انتقال مجدد ماده خشک در سه ژنوتیپ برنج. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، سال 10
-10 مهدوی ، اف. ، م. اسماعیلی ، ا. فلاح و ا. چ. پیردشتی ( 1384 ). بررسی خصوصیات ریختشناسی، شاخصهای
مجله علوم کشاورزی .(.Oryza sativa L) فیزیولوژیکی، عملکرد و اجزای عملکرد دانه در ارقام بومی و اصلاحشده برنج
.280- ایران. جلد 7. شماره 4. ص 294
-11 موسوی, س.ا, خالدیان, م.ر, اشرفزاده, ا و شاهینرخسار, پ. ( 1394 ). تأثیر آبیاری محدود در مراحل
:(4) حساس رشد برافزایش عملکرد و بهرهوری آب سه ژنوتیپ سویا در منطقه رشت .پژوهش آب در کشاورزی، 24
.433-446
-12 نادری، ا. و مشرف، ج ( 1379 ). اثر تنش خشکی بر عملکرد دانه و خصوصیات زراعی وابسته به آن در ژنوتیپ
. های گندم. مجموعه مقالات ششمین همایش ایرانی در زراعت و اصلاح نباتات ، بابلسر ، ایران ، ص: 555
13-Abdola, A. A., and M. J. Zarea. (2015). Effect of Mycorrhiza and Root Endophytic
Fungi under Flooded and Semi-Flooded Conditions on Grain Yield and Yield
Components of Rice. Crop Production. 8(1): 223-230
14-Abrisham, A.A., Jafari, M. And Tawili, A. (2015). Effect of drought stress and
application of zeolite on some soil characteristics and vegetative characteristics of
Halothamnus glaucus species in dry areas. Journal of Rangeland Research, Volume 9,
Number 2, Pages 128-120.
15-Alipour, A. And Zahedi, H. (2012). Investigation of the application of zeolite and
nitrosene on yield and yield components of Hashemi rice. Journal of Agricultural
Research. Volume 4, Number 3. 11 pages.
16-Banj Shafiei, S., E. Rahbar & F. Khaksarian, (2010). The effect of polymer
composition with desert sand on Panicum Antidotale growth. Research institute of forests
and rangelands, Tehran, Iran. 305-316.)
17-Cabulsay, G.S., Ito, O., and Alejar, A.A. (2002). Physiological evaluation of
response of rice (Oryza sativa L.) to water deficit. Plant Sci. 163: 815-827.
18-Durand, M., B, Porcheron., N. Hennion., L. Maurousset., R. Lemoine., and N.
pourtau. (2016). Water Deficit Enhances C Export to the Roots in Arabidopsis thaliana
Plants with Contribution of Sucrose Transporters in Both Shoot and Roots. Plant
Physiology. 170(1): 1460-1479.
19-Eradatmand, D and. N, Jamasbi (2013). Investigation of the effect of shading on retransfer
of dry matter, yield and yield components of different rice cultivars. Plant and
Ecology, 93-105.

20-FallahShamsi, S., Pirdashti, H., Ebadi, A.A., Isfahani, M. And Rainy, M. (2017).
Effect of drought stress on reproductive stage on seed germination characteristics of
native and improved rice genotypes. Iranian Seed Research. Year 4, No. 1, pp. 86-75.
21-Ghilani, A. (1998). Investigation of the effects of density and age of seedlings on
growth indices, yield and performance components of three rice cultivars in Khuzestan
conditions. Master’s Thesis in Agriculture. Shahid Chamran University. Faculty of
Ramin Educational and Research Complex. 239 pages
22-Honarnezhad, R. (2002). Investigation of the correlation between some quantitative
traits of rice (Oryza sativa L.) with grain yield through causal analysis. Iranian Journal of
Agricultural Sciences. Volume IV. number 1. Pages 35-25.
23-Jayawardena, S.N., and S.W. Abeysekera. (2002). Effect of plant spacing on the
yield of hybrid rice. Annals of the Sri Lanka Department of Agriculture. 4: 15-20.
24-Kage, H., M. Kochler and H. Stutzel. (2014). Root growth and dry matter
partitioning of cauliflower under drought stress conditions: measurement and simulation.
European Journal of Agronomy. 20: 379–394.
25-Karim Koshteh, R., Sabouri, H. (2016). Rice drought-tolerant genotypes recognition
using multivariate analysis. Agroecology Journal, 11(4), 24-13. Doi:
10.22034/aej.2016.521621
26-Khazanedari, L., Koohi, M., Zabol Abbasi, F., Kandahari, Sh. And Melbussey,
Sh. (2010). Investigation of drought trend in Iran over the next 30 years (2010-2039).
Fourth Conference on Climate Change. 10 pages.
27-Kumar, R., Sarawagi, A.K., Ramos, C., Amarante, S.T., Ismail, A.M., and Wade,
L.J. (2006). Portioning of dry matter during drought stress in rain fed lowland rice. Field
Crops Res. 9: 1-11.
28-Lafitte HR, Yongsheng G, Yan S, Li ZK (2007) Whole plant responses, key
processes, and adaptation to drought stress: the case of rice. Journal of Experimental
Botany 58: 169-175.
29-Lee, N. (2003). Control of tillering in rice. http://www.nature.com/cgi-taf/dynapage.
30-Limouchi, K., S. A. Siadat., and A. Gilani. (2014). Effect of planting date on
vejetatives growth and yield of three rice cultivares in north regions of Khuzestan.
Agronomic Research in Semi Desert Regions. 11 (1): 51-63.
31-Mohammad, I. and M. Ranjan. (2001). Response of rice to the graded levels of
NPK fertilizers. Crop Research Hisar. 21:120-122.
32-Mohd-Zain, N.A., and M. Razi-Ismail. (2016). Effects of potassium rates and types
on growth, leaf gas exchange andbiochemical changes in rice (Oryza sativa) planted
under cyclic water stress. Agricultural Water Management. 164 (1): 83-90
33-Mumpton FA. 1996. Mineralogy and geology of natural Zeolite. Department of the
Earth Science. University of New York, U S A.
34-Ndjiondjop MN, Cisse F, Futakuchi K, Lorieux M, Manneh B, Bocco R and
Fatondji B (2010) Effect of drought on rice (Oryza spp.) genotypes according to their
drought tolerance level. Innovation and Partnerships to Realize Africa’s Rice Potential,
Second Africa Rice Congress, Bamako, Mali, 22-26 March 2010.

35-Ntanos, D.A., and Koutrobas, S.D. (2002). Dry matter and N accumulation and
translocation for Indica and Japonica rice under Mediterranean conditions. Field Crops
Res. 74: 93-101.
36-Pandey, A., A, Kumar. D. S. Pandey., and P. D. Thongbam. (2014). Rice quality
under water stress. Indian Journal of Advances in Plant Research. 1 (2): 23-26
37-Peng, S.,and D. Senadhira. (2003). Genetic enhancement of rice yields. Crop Sci.
45: 1238-1246.
38-Pierre Saint, C., C. J. Peterson., A. S. Ross., J. B. Ohm., M. C. Verhoeven., M.
Larson., and B. Hoefer. (2008). Winter wheat genotypes under different levels of
nitrogen and water stress: Changes in grain protein composition. Journal of Cereal
Sciences. 47 (3):407-416.
39-Samonte-SO., P.B., Wilson, L.T., Mcclung, A.M., and Tarpley, L. (2001).
Seasonal dynamics of nonstructural carbohydrate partitioning is in divers rice genotypes.
Crop Sciences, 41: 902-909.
40-Sarvestani, Z.T., and Pirdashti, H. (2001). Dry matter and nitrogen remobilization
of rice genotypes under different transplanting date’s. Proceeding of the 10th Australian
Agronomy Conference.
41-Sedaghat, N., Pirdashti, H., Asadi, R. and Mousavi-Taghani, Y. (2015). Effect of
Different Irrigation Methods on Rice Water Productivity, Journal of Water Research in
Agriculture, 28 (1): 1-9.
42-Shanmugasundaram, B. (2015). Adoption of system of rice intensification under
farmer participatory action research programme (FPARP). Indian Res. J. Ext. Edu. 15(1):
114- 117
43-Silva MA, Jifon JL, Da Silva JAG, Sharma V (2007) Use of physiological
parameters as fast tools to screen for drought tolerance in sugarcane. Brazilian Journal of
Plant Physiology 19: 193-201.
44-Slafer, G.A. (1997). Physiological Basics of Plant Breeding. Translation: Rahmian,
H. And the first builder, m. First Edition. Agricultural Educational Publishing
Publications, 344 pages.
45-Stoskopf, N., (1996). Understanding the basics of crop production (ecophysiological
approach). A small translation, A. and Khalqani, vol. Ferdowsi University of Mashhad
Publications. 536 pages.
46-Surek, H. and N. Beser. (2005). The effect of water stress on grain and total
biological yield and harvest index in rice (Oryzae sativa L.) Cahiers options
mediterraneennes, 40: 61-68
47-Tabatabaii, S. and H. Khaledi, (2001). The effect of Zeolite on the environmental
issues. Journal of social and cultural of water and environment, (47), 24-30.
48-Tahir, I.S.A. and Nakata, N. 2005. Remobilization of nitrogen and carbohydrate
from stems of breadwheat in response to heat stress during grain filling. Journal of
Agronomy and Crop Science, 42: 106-115.
49-Tan, W., J. Liu, T. Dai, Q. Jing, W. Cao and D. Jiang. (2008). Alterations in
photosynthesis and antioxidant enzyme activity in winter wheat subjected to post-anthesis
water-logging. Photosynthetica, 46: 21-27.

50-Thiyagaragan K, manomani S, Pushpam, R, Malarvizhi D, Shankar P (2005)
Heterotic performance of private and public bred rice hybrids. Madras Agriculture
Journal 927(7-9): 532-535.
52-Uphoff, N., A. Kassam., and A. Thakur. (2013). Challenges of increasing water
saving and water productivity in the rice sector: introduction to the system of rice
intensification (SRI) and this issue. Taiwan J. Water Conserv. 61: 1–13.
51-Yang, F., H.C. Cheng, W.X. Li, S.X. Wen, G.X. Jun, F. Yang, C.C. Hu, X.L.
Wang, X.W. Shao, and X.J. Geng. (2002). Effects of plant density on growth and yield
of rice Jinngda 7. J. Jilling. Agri. Uni. 22(4): 18-22.
52-Yang, J., Zhang, J., Wang, Z., Liu, L., and Zhu, Q. (2003). Post a thesis water
deficits enhance grain filling in two-line hybrid rice. Crop Sci. 43: 2099-2108.