تمثیل ارکان پنج گانه‌ی اسلام از دیدگاه عین‌القضات همدانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 13، شماره 47، فروردین 1400، صفحه 53-75   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زهرا فتحی¹؛ قدمعلی سرامی^{* 2}؛ محمد غلامرضایی³؛ حیدر حسنلو⁴

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی زنجان، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی زنجان، ایران

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی زنجان، ایران

⁴استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی زنجان، ایران

چکیده

هیچ کلمه یا کلامی گنجایش و تاب پذیرش تجارب عمیق و عاطفی عرفا را از جهان برتر ندارد، از این رو آنان برای ادای مقصود از زبانی سود می‌جویند سمبلیک و تمثیلی، عین‌القضات همدانی به عنوان یکی از پیشگامان عرصه‌ی سمبولیسم عرفانی در تبیین مبانی و مفاهیم عمیق عرفانی، سهم عمده‌ای در تقریر عرفان نظری و حکمت عملی دارد و آثار او جنبه‌های متعدد نگره‌ی تمثیلی او را به نمایش می‌گذارد، بنا به ضرورت اهمیت واکاوی وجوه زبان زمزی و تمثیلی و شناخت جایگاه او در عرصه‌‌ی تمثیل و تبیین تمثیل یکی از شبکه‌های رمزی او، ارکان پنج‌گانه‌ی اسلام و با هدف دستیابی به مؤلفه‌های زبان تمثیلی و توجیه و تفسیر تمثیل‌های نهفته در صورت آن ارکان، این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی در چارچوب نظریه‌های تحلیلی و معناشناسی و سمانتیک و تمثیلی انجام گرفته و با روشنگری این ارکان و نمایش صورت ظاهر و باطن آنها، رمزینه‌های دیگری در ارتباط با این شبکه چون «لا اله»، «الّا ا…»، «نیّت»، «وضو»، «کعبه» و «قبله» شناسایی شدند که در ارتباط تمثیلی منسجم، منجر به شناخت بعدی از ابعاد منظومه‌ی اندیشگی عین‌القضات شده است.

کلیدواژه‌ها

رمزینه؛ زبان عرفان؛ عین‌القضات همدانی؛ ارکان پنج گانه‌ی اسلام

مراجع

قرآن کریم

1.  آریا، غلامعلی، (1375)، کلیاتی در مبانی عرفانی و تصوف، تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی پایا.
2. امیرحسینی، غوری هروی، (بی‌تا)، نزهة الارواح، به تصحیح و تعلیق نجیب‌ مایل هروی، تهران: زوار.

بقلی شیرازی، روزبهان، (1374)، شرح شطیات، شامل گفتارهای شور انگیز و رمزی، بی جا، بی نا.

1. پورجوادی، نصر‌ا…، (1358)، سلطان طریقت (سوانح زندگی و شرح آثار خواجه احمد غزالی، تهران: آگاه.
2. حلاج، حسین بن منصور، (1379)، مجموعة آثار حلاج، تحقیق، ترجمه و شرح قاسم میرآخوری، تهران: نشر یاد آوران.
3. سجادی، سیدضیاء‌الدین، (1368)، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرافانی، تهران: کتابخانه‌ی طهوری.
4. سرامی، قدمعلی، (1369)، از خاک تا افلاک. تهران: چاپخانه دانش.
5. سمنانی، علاء‌الدوله، (1383)، مصنفات فارسی سمنانی، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: علمی و فرهنگی.
6. شیمل، آن ماری، (1374)، ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه و توضیحات عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
7. علی زمانی، امیرعباس، (1375)، زبان دین، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، حوزه‌ی علمیه‌ی قم.

10.عین القضات همدانی، ابوالمعالی عبدالله بن محمد، (بی تا)، تمهیدات. با مقدمه و تصحیح و تحشیه و تعلیق عفیف عسیران، تهران: صوری، چ دوم.

11._______________، (1377)، نامه‌های عین‌القضات مقدمه و تصحیح و تعلیق علینقی منزوی، تهران: انتشارات اساطیر.

12.غزالی طوسی، ابو حامد امام محمد، ‌(1364)، مشکاة الانوار، ترجمه صادق آیینه وند، تهران: مؤسسه امیر کبیر.

13.غزالی، احمد، (1356)، مکاتبات خواجه احمد غزالی با عین القضات همدانی، تصحیح نصر‌الله پور جوادی، تهران: خانقاه نعمت‌اللهی.

14._______________، (1386)، التجرید فی کلمة التوحید، مصر، مصطفی‌ البابی، الطبعة الثانیة.

15.فولادی، علیرضا، (1389)، زبان عرفان. تهران: سخن، فرا گفت.

16.کاشانی، عز‌الدین محمود بن علی، (1367)، مصباح‌الهدایة و مفتاح‌الکفایة، به تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: مؤسسه نشر هما، چ سوم.

17.کلابادی، ابوبکر، (1371)، متن و ترجمه‌ی کتاب تعرف، به کوشش محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.

18.لویزن، لئونادر، (1389)، فراسوی ایمان و کفر شیخ محمود شبستری، ترجمه مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز، چ چهارم.

19.لینگر، مارتین، (1360)، عارفی از الجزایر، ترجمه نصر‌ا…‌پور جوادی، تهران: مرکز ایرانی مطالعه‌ی فرهنگ‌ها.

20.ماسینیون، لویی، (1366)، عرفان حلاج، مترجم ضیاء‌الدین دهشیری، تهران: بنیاد علوم انسانی.

21.مایل هروی، نجیب، (1372)، اندر غزل خویش نهان خواهم گشتن، سماع‌نامه‌های فارسی، تهران: نشر نی.

22.مولوی، جلال الدین محمد، (1369)، کتاب فیه ما فیه، با تصحیحات و حواشی بدیع الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر. چ ششم.

23._______________، (1383)، مثنوی معنوی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: ثالث چ چهارم.

24._______________، (بی تا)، مثنوی معنوی. به همت رینولد نیکلسون، تهران: مولی.

25.میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، (1361)، کشف‌الاسرار و عده الابرار، معروف به تفسیر خواجه عبدا… انصاری، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر، چ چهارم.

26.نسفی، عزیزالدین، (1377)، کتاب الانسان الکامل با تصحیح و مقدمه‌ی ماژیران موله ، تهران: طوری. چ چهارم.

27.نوربخش، جواد، (1371)، فرهنگ نوربخش (اصطلاحات صوفیه)، تهران: انتشارات خانقاه، نعمت‌اللهی.