تطور بیان تمثیل در داستان رستم و سهراب شاهنامه حکیم فردوسی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 13، شماره 47، فروردین 1400، صفحه 76-102   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد رضا کیوانفر¹؛ پروانه عادل‌زاده^{* 2}؛ کامران پاشایی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

در نگاه طولی ومطالعه ی مکرر در داستان رستم و سهراب ونظر به اهمیت این داستان از شاهنامه‌ی فخیم فردوسی حکیم انجام این مهم پژوهشی لازم آمد که انواع تمثیل در جوف این داستان معین و متبین وتفسیر و آشکار گردند. پژوهنده پس از مطالعۀ طولی اثر با دیدگاه فنی و لفظی به این نتیجه رسیده است که داستان رستم وسهراب که از دیالوگ‌های طولانی میان قهرمانان تشکیل شده، تابلویی از صنایع بدیعی، بیانی و زیباشناختی مخصوصاً در زمینه‌ی تمثیل به شکل‌های گوناگون در بستری از کاربردهای استعاری آنیمیسم و فورگراندیک، (کاربرد همه‌ی صنایع بدیعی وبیانی برای بهتر بیان کردن اثر ادبی در داستان‌های شاه نامه در این داستان مشهود است) و تشبیه، کنایه، مجاز، حس‌آمیزی، لف‌ و نشر و ارسال‌المثل است. آنچه در این داستان بروز وحضور بیشتری دارد گونه‌های مختلف اغراق مبالغه وتبلیغ است البته در داستان‌های دیگر شا هنامه هم حضور این صنایع جزو شاکله‌ی اصلی داستان‌های حماسی شاهنامه هست ونیز تشبهات مرکب توصیفی برگرفته از مشهودات از نوع حسی به حسی آمیزی به وفور کاربرد دارد که در داستانهای دیگر شاهنامه به این کثرت وگستردگی نیست.  ضرورت این تحقیق فهم و درک بهتر تمثیل‌های بکار رفته در داستان رستم و سهراب برای پژوهندگان  با بهره بردن از صنایع بدیعی و بیانی بمنظور درک بهتر محتوایی این رزم‌نامه شاهنامه است. این جستار بصورت کتاب‌خانه‌ای و توصیفی-تحلیلی و با توجه به ابیات شاهنامه فردوسی حکیم در طول داستان رستم وسهراب صورت پذیرفته است و هدف تنوع این کاربردهای گسترده نشانۀ پرورده بودن مطلب و عمق بخشیدن به آن در بازخوانی‌های مکرری است که فردوسی حکیم در مدت بیش از سی سال از سال 369 تا 402 انجام داده است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ صنایع بدیعی و بیانی؛ سهراب؛ رستم

مراجع

آرین‌پور، یحیی (1357)، «از صبا تا نیما، جلد اول»، تهران: انتشارات فرانکلین. چ پنجم.

حمیدیان، سعید (1374) «شاهنامه فردوسی»، چاپ مسکو، تهران: نشر قطره.

رضا زاده، شفق، (1369)، «تاریخ ادبیات ایران»، تهران: نشر.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1369)، «سیری در شعر فارسی»، انتشارات علمی، چ سوم.

سرامی قدمعلی (1373) از رنگ گل تارنج خار. تهران: انتشارات علمی وفرهنگی، چ دوم.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1396)، «صورخیال در شعر فارسی»،  نشر: آگه. چ هجدهم.

شمیسا، سیروس (1375)، «سبک‌شناسی شعر»، تهران: انتشارات فردوس، چ دوم.

شمیسا، سیروس (1393)، «بیان و معانی»، تهران، چ تابش، نشر: میترا.

شمیسا، سیروس (1393)، «نگاهی تازه به بدیع»، تهران، چ تابش، نشر: میترا.

صفا، ذبیح‌الله (1371)، «تاریخ ادبیات در ایران»، تهران، نشر: رامین. چ دوازدهم.

مسکوب شاهرخ (1389) اصل‌های اخلاقی در اوستا (تن پهلوان وروان خردمند) تهران: انتشارات نو

 

مقالات

حسینی کازرونی، سیداحمد (1394)، «تمثیل و ادبیات تمثیلی»، دوره 7، شماره 23.

رضایی، احترام (1398)، «معرفی انواع تمثیل فشرده و جستجوی ردپای آن در شعر نخستین شعرای زبان فارسی»، علمی پژوهی وزارت علوم، دوره 11، شماره 2، پیاپی 40.

شیرکوند، ویدا و خاتمی (1397)، «کارکرد تمثیل در اشعار سبک خراسانی»، فصلنامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادبیات فارسی، پیاپی 35.

فرخ‌زاد، ملک محمد و فلاحی (1397)، «بررسی مصادیق زبان تمثیل در غزلیات حافظ»، فصلنامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، دوره 10، شماره 38.

مرتضایی، جواد (1395)، «تمثیل تصویر یا صنعت بدیعی»، متن شناسی ادب فارسی، پیاپی 29.