تمثیل آتش و اشتراکات آن در شاهنامه فردوسی و اشعار مولانا

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 13، شماره 47، فروردین 1400، صفحه 103-122   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

افشین وزیری¹؛ علی محمد مؤذنی^{* 2}؛ محمد رضا شاد منامن³؛ اعظم رضایی⁴

¹دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی واحد خلخال

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

³عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خلخال

⁴دانشگاه فرهنگیان

چکیده

استفاده از تمثیل به عنوان یکی از مهمترین و اساسی ترین صناعات بلاغی در میان شاعران زبان و ادبیات فارسی امری مرسوم و معمول است. اکثر تمثیلات به‌کاررفته شده در آثار شاعران ریشه در اسطوره و دین دارند. فردوسی و مولانا که جایگاه شعر فارسی را در حماسه و عرفان به رفیع ترین نقطه ممکن متعالی رسانده اند، بیشترین استفاده را از تمثیل در جهت القای مجردات ذهنی خویش بر فکر و اندیشه مخاطب به کار برده اند. استفاده از تمثیل آتش یکی از شاخص ترین و بیشترین تمثیلات استفاده شده در شاهنامه فردوسی و اشعار مولانا می‌باشد. با وجود تفاوت های ماهوی و ساختاری در ادبیات حماسی و عرفانی، اشتراکات موضوعی تمثیل آتش در اشعار هر دو شاعر به چشم می خورد که با وجود همانندی در موضوع به لحاظ مضمون متفاوتند. در مقاله حاضر به روش توصیفی-تحلیلی، اشتراکات موضوعی و تفاوت های نگرشی دو شاعر بلند آوازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته تا با نتیجه گیری از یافته ها میزان تاثیرپذیری دو شاعر از اسطوره و دین و نیز سیر تصاویر آتش از اسطوره تا عرفان مشخص گردد.

کلیدواژه‌ها

آتش؛ تمثیل؛ شاهنامه؛ مولانا؛ اسطوره و عرفان

مراجع

1. قرآن کریم
2. بایار، ژان پیر، (1376)، رمز پردازی آتش. ترجمه جلال ستاری. تهران: نشر مرکز.
3. بهار، مهرداد، (1362)، پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: توس.
4. جامی، عبدالرحمن، (1374)، سلامان و ابسال. به اهتمام سید ضیاءالدین سجادی. تهران: سروش.
5. حیدری، دریا، (1392)، سوگند در شاهنامه و ارتباط اساطیری آن با آب‌وآتش. پژوهش‌نامه ادب حماسی. سال نهم. ش 16. ص 35-61.
6. دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغت‌نامه دهخدا. جلد اول (آ - ادیبی). تهران: دانشگاه تهران. چ دوم.
7. زرّین کوب، عبدالحسین، (1388)، سرّ نی. ج 1، تهران: علمی.
8. سبحانی، توفیق، (1387)، گویی که شاهنامه تاریخ همه ملت‌هاست با نگاهی به ترجمه منظوم شریفی از شاهنامه. نامه انجمن. ش 29. ص 127-140.
9. شمیسا، سیروس، (1373)، بیان. تهران: فردوسی. چ چهارم.
10. علامه مجلسی، محمدباقر، (1315 ق)، بحارالانوار. ج 7 و 8، تهران: کمپانی.
11. فردوسی، ابوالقاسم، (1388)، شاهنامه. بر اساس چاپ مسکو، 9 جلد، در 4 مجلد، تهران: قطره. چ هفتم.
12. فروزان فر، بدیع‌الزمان، (1370)، احادیث مثنوی. تهران: امیرکبیر.
13. ـــــــــــــــــــــ، (1384)، زندگی مولانا جلال الدّین محمّد. تهران: زوّار، چ 7.
14. کزّازی، میر جلال‌الدین، (1385)، نامه باستان. ج 2، تهران: سمت.
15. کزّازی، میر جلال‌الدین، عبدی مکوند، اسماعیل، مرداسی سردارآبادی، صغری، (1390)، آتش در آثار منظوم مولانا. فصل نامة تحقیقات تعلیمی و غنائی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر. تابستان. 8. (25-60).
16. محمدی، علی، (1388)، تفسیر مثنوی با مثنوی. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
17. مکارم شیرازی، ناصر، (1387)، تفسیر نمونه. ج 25، قم: امام علی بن ابی‌طالب (ع).
18. مولوی، جلال الدّین محمّد، (1373)، کلیات شمس تبریزی. مقدمه بدیع‌الزمان فروزان فر، تهران: امیرکبیر.
19. ــــــــــــــــــــــــ، (1390)، شرح جامع مثنوی معنوی. کریم زمانی، تهران: اطلاعات.
20. یاحقی، محمدجعفر، (۱۳۶۹)، فرهنگ اساطیر. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و سروش.
21. ـــــــــــــــــ، (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
    1. Reichelt, H. (1968) Avesta Reader, Strassburg: Verlage Von Karl J. Trubner.