تحلیل روایت‌شناسی منظومۀ «فرهاد و شیرین» وحشی‌بافقی بر اساس دیدگاه ساختار زمانمند

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 4، دوره 11، شماره 40، آبان 1400، صفحه 58-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

جهانگیر صفری^{* 1}؛ محمود آقاخانی بیژنی²

¹استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد،‌ شهرکرد، ایران

²مدرس گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

چکیده

منظومۀ روایی «فرهاد و شیرین»وحشی­ بافقی، به شرح ماجرای عشق میان شیرین (معشوق و همسر خسرو­پرویز) و فرهاد (هنرمند و بت­تراش) می پردازد و از جمله شعرهایی است که ساختاری روایی و نمایشی دارد. شیوة روایت و داستان­پردازی در این منظومه به گونه­ ای است که شاعر با بهره­ گیری از عناصر داستانی؛ شامل طرح روایی، شخصیت، گفت‌و­گو، دیدگاه و توصیف، فضایی متفاوت می­آفریند. این پژوهش با هدف تحلیل عناصر داستان در این منظومه و به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. این منظومۀ روایی بر اساس زمان خطی روایی گسترش می ­یابد و حوادث یکی پس از دیگری و به صورت زنجیر­وار به وجود می آیند؛ به گونه ­ای که ابتدا وضعیت متعادل برقرار است، سپس با بروز حادثه ای، این وضعیت دچار روند تغییر می ­شود و وضعیت نا­متعادل بر شعر حاکم می­گردد. بعد از ذکر حادثه ­ها، روایت به وضعیت متعادل سامان ­یافته ­ای می ­رسد و پایان می ­یابد. درواقع این منظومه از یک زنجیره و پنج عنصر روایی تشکیل شده است که در نهایت سرنوشت شخصیت اصلی نیز مشخص شده است. 

کلیدواژه‌ها

منظومۀ روایی؛ فرهاد و شیرین؛ وحشی بافقی؛ عناصر داستان؛ ساختار زمانمند؛ طرح روایی

مراجع

احمدی، بابک، (1388)، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز، چاپ یازدهم.

اخوت، احمد، (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.

اسکولز، رابرت، (1383 الف)، در­آمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: آگه.

-----------، (1383ب)، عناصر داستان، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: آگه، چاپ دوم.

ایگلتون، تری، (1380)، پیش در­آمدی بر نظریة ادبی، ترجمة عباس مخبر، تهران، مرکز.

داد، سیما، (1380)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

سرّامی، قدمعلی، (1388)، از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ پنجم.

سلدن، رامان، (1378)، راهنمای نظریة ادبی معاصر، ترجمة عباس مخبر، تهران: طرح نو.

سمیعی، احمد، (1389)، نگارش و ویرایش، تهران: سمت، چاپ دهم.

صادقی اسماعیل، خسروی، اشرف و آقاخانی­بیژنی، محمود، (1390)، «بررسی ساختاری داستان رفتن کیکاووس به مازندران»، مجلة مطالعات و تحقیقات ادبی، دانشگاه تربیت­معلم تهران، شمارة16، صص 95ـ118.

فردوسی، ابوالقاسم، (1389)، شاهنامه فردوسی (بر اساس نسخة مسکو)، با مقدمة بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: کتاب­پارسه،چاپ بیست ­و­ششم.

فورستر، ادوارد مورگان، (1384)، جنبه­های رمان، ترجمة ابراهیم یونسی، تهران: نگاه، چاپ پنجم.

لین، شووینگ­تی، (1368)، نظریه مجموعه­ها و کاربردها، ترجمة عمید رسولیان، تهران: انتشارات دانشگاهی.

مستور، مصطفی، (1387)، مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز، چاپ دوم.

مک­کی، رابرت، (1387)، داستان: ساختار، سبک واصول فیلم‌نامه­نویسی، ترجمة محمد گذر­آبادی، تهران: هرمس.

میرصادقی، جمال، (1385)، عناصر داستان، تهران: سخن، چاپ چهارم.

نایت، دیمن، (1388)، خلق داستان کوتاه، ترجمة آراز بارسقیان، تهران: افراز.

نظامی­گنجوی، ابو­محمد الیاس­بن یوسف، (1376)، خسرو و شیرین، به کوشش عبدالّحمید آیتی، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی با همکاری انتشارات امیر­کبیر، چاپ چهارم.

وات، ایان، (1386)، «طلوع رمان»، نظریه­های رمان، ترجمة حسین پاینده، تهران: نیلوفر.

وحشی­بافقی، کمال­الدین، (1373)، دیوان وحشی­بافقی، به کوشش پرویز بابائی، تهران: نگاه.

یونسی، ابراهیم، (1388)، هنر داستان­نویسی، تهران: نگاه، چاپ دهم.

Bergson, Henri, (1992), Introduction to Metaphysics (IM), in the crative Mind.