تحلیل نشانه‌های اضطراب و ترس در دو رمان «جزیرۀ سرگردانی» و «ساربان سرگردان» بر اساس نظریات گریماس و تاراستی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 6، دوره 11، شماره 40، آبان 1400، صفحه 94-109   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فهیمه گلنار¹؛ احمد ذاکری^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

سیمین دانشور در جزیرۀ سرگردانی و ساربان سرگردان، مخاطب را با وضعیتی گفتمانی مواجه می‌کند که در آن «کنش» دچار شرایط شده است. در این حالت، کنش‌گر همواره با احساساتی چون اضطراب، سرگردانی، ترس، چالش با خود، نداشتن اطمینان، فرار از گذشته و احساس ناامنی روبرو می‌شود و نفی یک وضعیت او را وارد وضعیتی دیگر می‌کند. هر وضعیت برای او در حکم یک چالۀ معنایی است که عبور از آن به انرژی جهشی نیازمند است. در چنین وضعیتی، کنش‌گر توان هر کنشی را از دست می‌دهد و در وضعیت ناپایدار ماندن و نماندن، شدن و نشدن سرگردان است. در این پژوهش کوشش شده است از منظر نشانه‌معناشناسی و با توجه به نظریات گریماس و اییرو تاراستی به بررسی نشانه‌ها و کارکردهای سرگردانی در دو رمان جزیرۀ سرگردانی و ساربان سرگردان پرداخته ‌شود تا نشان دهد که چگونه سرگردانی از طریق فرایند سلبی- ایجابی سبب گسست شخصیت اول داستان از «من» شخصی‌اش می‌شود. نتیجۀ عبور از این گسست، بازیابی خود و شناخت انتزاعی از خود و اطرافیان است و این شناخت سبب می‌شود شخصیت اول داستان در یک وضعیت ایجابی که همان معرفت و تسلط بر خود است، قرار گیرد و «من» واحد وجود خود را دریابد و استعلا یابد.

کلیدواژه‌ها

جزیرۀ سرگردانی؛ چاله‌های معنایی؛ ساربان سرگردان؛ سرگردانی؛ نظام سلبی-ایجابی؛ نشانه‌معناشناسی

مراجع

احمدی، بابک (1392)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز، چاپ پانزدهم.

اسحاقیان، جواد (1393)، داستان شناخت ایران (نقد و بررسی آثار سیمین دانشور)، تهران: نشر نگاه.

بابک معین، مرتضی (1392)، معنا به مثابه تجربۀ زیسته (گذر از نشانه‌شناسی کلاسیک به نشانه‌شناسی با دورنمای پدیدارشناختی)، تهران: سخن.

پاینده، حسین (1381)، «سیمین دانشور: شهرزادی پسامدرن»، متن‌پژوهی ادبی، شمارۀ 15، صص 57-82.

دانشور، سیمین (1395)، جزیرۀ سرگردانی، تهران: خوارزمی، چاپ پنجم.

ــــــــــــــ (1380)، ساربان سرگردان، تهران: خوارزمی.

شعیری، حمیدرضا (1396)، تجزیه وتحلیل نشانه‌-معناشناختی گفتمان، تهران: سمت، چاپ ششم.

ـــــــــــــــــ(1395)، نشانه-‌معناشناسی ادبیات (نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی)، تهران: نشر دانشگاه تربیت  مدرس.

ــــــــــــــــــ؛ اسماعیلی، عصمت (1392)، «تحلیل نشانه-‌معناشناختی شعرباران»، ادب‌پژوهی، شمارۀ 25، سال هفتم، صص 59-90.

ــــــــــــــــــ؛ کریمی‌نژاد، سمیه (1391)، «تحلیل نظام بوشی گفتمان (بررسی موردی داستان داش آکل صادق هدایت)»، مطالعات زبان و ترجمه، شمارۀ 3، صص 24-47.

گریماس، آلژیر داس ژولین (1389)، نقصان معنا، ترجمۀ حمیدرضا شعیری، تهران: نشر علم.

میرصادقی، جمال (1394)، عناصر داستان، تهران: سخن، چاپ نهم.

یان، منفرد (1397) روایت شناسی (مبانی نظریۀ روایت)،ترجمۀ محمد راغب، تهران: ققنوس.