دلالت‌های معنایی خانه در میان ساکنین مسکن مهر: خانه به مثابه امری پروبلماتیک

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 6، دوره 10، شماره 36، آذر 1399، صفحه 133-158   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

یاسر رستگار^{* 1}؛ فریبرز محمدی²

¹استادیار جامعه شناسی دانشگاه هرمزگان(نویسنده مسؤول)

²دکتری جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

چکیده

خانه یکی از مهم‌ترین فضاهای زندگی روزمره‌ی شهری برای ایجاد حس تعلق در آدمی و لذا منبع هویت‌بخشی است. در میان خانه‌هایی که در شهرها ساخته می‌شود، خانه‌های طرح مسکن مهر از موقعیتی ویژه برخوردار است و خانه‌ای درحاشیه، تلقی می‌گردد. هدف مطالعه‌ی حاضر، توصیف و تفسیر معنای خانه در میان ساکنین مسکن مهر است.
بدین منظور با بکارگیری پارادایم تفسیری و روش کیفی به توصیف ساکنان مسکن مهر از خانه پرداخته شده است. جمع‌آوری داده‌ها از طریق مصاحبه نیمه‌ساختمند با 23 نفر از ساکنین مسکن مهر پرند در شهر تهران و فرآیند تحلیل داده‌ها با استفاده از تکنیک تحلیل تماتیک به شیوه‌ی گیبسون و براون انجام گرفته است.
یافته‌های میدانی نشان از معنای پروبلماتیکِ خانه دارد؛ معنایی که ذیل چهار معضله‌ی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و عمرانی برساخت می‌شود و معنای خانه را به نوعی سرپناهِ صرف و فاقد هویت، تقلیل داده است. در نهایت می‌توان گفت خانه‌های مهر برای ساکنین آن، حرکت از معضله‌ی نداشتنِ خانه به معضله‌ی داشتنِ خانه معنا شده است.

کلیدواژه‌ها

خانه؛ شهر؛ هویت؛ سیاست‌گذاری مسکن؛ مسکن مهر

مراجع

- اسکات، سوزی(1397) معنابخشی به زندگی روزمره، ترجمه فاطمه مکتوبیان و مریم مکتوبیان، تهران: انتشارات جامعه شناسان.

- اطهاری، کمال(1384) فقر مسکن در ایران (فقر سیاست های اجتماعی)، فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 5، شماره 18، 15-1. 

- ایمانی جاجرمی، حسین و مسعودیان، مهدی (1398) "سکونتگاه های جدید و بازتولید نابرابری اجتماعی؛ تجربه زیسته ساکنان مسکن مهر صدرای شیراز"، مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دوره 8، شماره 1، 222-199.

- پوردیهیمی، شهرام؛ زمانی، بهادر؛ نگین تاجی، صمد (1390) "رویکردی انسانی به مسکن"، فصلنامه صفه، دوره بیست و یک، شماره 3، 5تا16.

- پیران، پرویز(1380) تحلیل جامعه شناختی از مسکن شهری در ایران: اسکان غیررسمی، مجله جامعه شناسی ایران، شماره 6، 48-27 .

- جین، مارک(1396) شهرها و مصرف، ترجمه مرتضی قلیچ، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

- حجازی، سیدجعفر(1393) "ارزیابی طرح مسکن مهر از دیدگاه ساکنان(مطالعه موردی: مسکن مهر شهر ماهشهر)"، فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره نهم، شماره 2، 239 تا 256.

- حریری، نجلا(1385) اصول و روش پژوهش های کیفی، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.

- خامنه زاده، حنانه(1396) "مفهوم خلوت و چگونگی تحقق آن در زیست-جهان خانه ایرانی (مطالعه تطبیقی آن در خانه ایرانی ماقبل مدرن و خانه مدرن ایرانی)"، مجله باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 49، تیرماه، صص 42-31.

- عزیزی، محمد مهدی(1383) "جایگاه شاخص های مسکن در فرایند برنامه ریزی مسکن"، نشریه هنرهای زیبا، شماره 17، 31 تا 42.

- علاءالدینی، پویا و جمشیدی نسب، مریم (1394) مسکن مهر و حق به شهر جماعت های جدید: مطالعه ی موردی پرند، مجله توسعه محلی، دوره 7، شماره 2، 258-241.

- فاضلی، نعمت‌اله (1387) مدرنیته ومسکن(رویکردی مردمنگارانه به مفهوم خانه، سبک زندگی روستایی و تحولات امروزی آن)، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره ۱، بهار، صص ۶۳ـ ۲۵.

- فرهادی، رودابه؛ همتی گشتاسب، سرورالدین(1396) مکان گزینی مسکن اجتماعی (مطالعه ی موردی مسکن مهر کازرون)، جغرافیای اجتماعی شهری، شماره 11، 87 تا 101.

- کاریگان، پیتر(1396) جامعه شناسی مصرف، ترجمه سعید صدرالاشرافی، نشر گل آذین.

- م حمدپور، احمد(1389) روشتحقیقکیفی: ضدروش، تهران: انتشارات جامعه شناسان.

- وودوارد، یان(1397) فهم فرهنگ مادی، ترجمه شایسته مدنی لواسانی، تهران: لوگوس.

- یزدانی، محمد حسین؛ سعیدیان، سمیرا؛ پاشازاده، اصغر(1398) بررسی رضایتمندی ساکنین مسکن مهر (نمونه موردی مسکن مهر شام اسبی اردبیل)، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، شماره 67، 333 تا 355.

-Berg, Bruce. (2006)Qualitative Research Methods for the Social Science, NewYork: Allyn and Bacon.

- Blunt, A & Dowling, R (2006) Home, London: Routledge.

-Cieraad, Irene (2010) Homes from Home: Memories and Projection, Home culture,Vol.7, Issue.1, 85-102.

-Denzin, N. And Y. Lincoln. (2005). Handbook of Qualitative Research, Second Editi on, London: Sage Publication Ltd.

-Forty, Adrain (1986) Objects of Desire, Design and Society, London: Thames & Hudson.

-Gibson, William & Andrew Brown (2009) Working with Qualitative Data, University of Michigan.

-Hoolachan, Jennifer (2020): Making home? Permitted and prohibited place-making in youth homeless accommodation, Housing Studies, Published Online: 21 Oct2020.

 DOI:10.1080/02673037.2020.1836329.

-May, Tim. (2001). Social Research: Issues, Methods and process, London: Open University Press.

-Maxwell, J. A. (1992), Understanding and Validity in Qualitative Research. Harvard Educational Review", (62), 279-300.

-Neuman, L. (2006). Social Research Methods: Quantitative and Qualitative Approaches, Sixth Edition.  London: Allyn and Bacon.

 -Proshansky, H. M & Fabian, M. & Kaminoff, R (1983) Place Identity: Physical World Socialization of the Self”, Journal of Environmental Psychology, No.3, 57-83.

- Rapoport, A. (1982) the Meaning of the Built Environment: A Nonverbal Communication Approach. Newborn Park, CA: Sage.

-Richards, Lyn (1990) Nobody,s Home Dreams and Realities in a New suburb, Melbourne: Oxford University press.

-Rubenstein, R (2001) Home Matters: Longing and Belonging, nostalgia and mourning in women’s fiction. New York: Palgrave.

- Shumaker, S. A. & Taylor, R. B (1983) “toward a clarification of people-place  relationships: A model of attachment to place”. In N. Feimer and Geller, E. (eds) Enviromental Psychology, directions and perspectives, pp. 219-251. NewYork: Praeger.

-Somerville, P. (2013) Understanding Homelessness. Housing, Theory and Society, No.30, pp. 384–415.

-Suzanne Reimer & Deborah Leslie (2004) Identity, Consumption, and the Home, Home Cultures, 1:2, 187-210.

-Wardhaugh, J. (1999) the unaccommodated woman: home, homelessness and identity, Sociological Review, No.47, 91-109.