جایگاه وجدان اخلاقی در قرآن و روایات

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 45، فروردین 1400، صفحه 29-53   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.680773

نویسنده

نسیبه علمایی

مدرس دانشگاه غیر دولتی المهدی، سپاهانشهر، اصفهان

چکیده

وجدان ادراک باطنی است که انسان با آن مسیر کمال را می‌یابد. او به عنوان خودفرمانی درونی و راهنمای انسان گاهی از سلامت برخوردار است و گاهی به انحراف کشیده شده و به دلیل عدم اعمال تربیت دینی صحیح کارایی لازم را ندارد. وجدان در برخی از مکاتب اخلاقی غربی جایگاه مهمی دارد و زیربنای افعال اخلاقی معرفی شده و به عقیده کانت امری شگفت آور و صاحب قدرت محرک در امر قضاوت است. همچنین در مکتب روسو کارکردهایی برای وجدان تعریف شده که در این پژوهش به صورت خلاصه به آن پرداخته شده است. در این راستا این پژوهش در صدد تعریف جایگاه و تبیین کارکردهای وجدان در قرآن و روایات است. وجدان را کاربردهای گوناگونی است که تمایز نهادن میان آن‌ها در این مبحث ضروری است.

کلیدواژه‌ها

وجدان؛ ملامت؛ انحراف؛ معالجه؛ امراض نفسانیه

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

ابن شعبه حرانی، حسن بن علی. بی تا، تحف العقول، ترجمه احمد جنتی، تهران: مؤسسه امیرکبیـر.

ابن طاووس، علی بن موسی. 664ق، محاسبة النفس، ترجمه عباس علی محمودی، تهران: فیض کاشانی.

انیس و دیگران. 1382ش، فرهنگ المعجم الوسیط، ترجمه بندر ریگی، تهران: انتشارات اسلامی.

آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین. 1346ش، شرح غرر الحکم، تألیف تمیمی تهران: دانشگاه تهران.

تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد. 1410ق، غرر الحکم ودرر الکلم‏، محقق/ مصحح: سید مهدی رجائی‏، چاپ دوم‏، قم: دار الکتاب الإسلامی‏.

جعفری، محمد تقی. 1395ش، وجدان، مصحح: علی جعفری و همکاران، تدوین: عبدالله نصری، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.

جوادی آملی، عبدالله. 1377ش، تفسیر موضوعی قرآن، قم: نشر اسراء.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1390ش، مفردات، ترجمه حسین خداپرست، قم: دفتر نشر نوید.

ریچلز، جیمز. 1392ش، عناصر فلسفه اخلاق، ترجمه محمود فتحعلی و علیرضا آل بویه، قم: پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی.

شیروانی، علی. 1378ش، چکیده اخلاق در قرآن، قم: انتشارات دار الفکر.

طباطبایی، محمد حسین. 1421ق، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، دفتر انتشارات اسلامی.

طباطبایی، محمد حسین. بی تا، مختصر تفسیر المیزان، 6 جلدی، پدیدآور: الیاس کلانتری، تهران: اسوه.

فیض کاشانی، محمد محسن. 1428ق، محجة البیضاء، ویرایش علی اکبر غفاری، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

قرشی، علی اکبر. 1370ش، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

قمی، عباس. 1414ق، سفینة البحار، چاپ اول، قم: اسوه.

کلینی، محمد بن یعقوب. بی تا، اصول کافی، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، قم: اسوه.

لیثی واسطی. 1377ش، عیون الحکم والمواعظ، تحقیق: حسین حسنی بیرجندی، بی جا: مؤسسه فرهنگی دار الحدیث.

مجتبوی، جلال الدین. 1393ش، گزیده اخلاق اسلامی(ترجمه جامع السعادات محمد مهدی نراقی)، چاپ دوم، تهران: انتشارات حکمت.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. 1403ق‏، بحار الأنوار، محقق/ مصحح: جمعی از محققان‏، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

مصباح یزدی، محمد تقی. 1368ش، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

مصباح یزدی، محمد تقی. 1384ش، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

مصباح یزدی، محمد تقی. 1391ش، اخلاق در قرآن، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

مصباح یزدی، محمد تقی. 1393ش، معارف قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

مطهری، مرتضی. 1376ش، آشنایی با قرآن، تهران: صدرا.

مطهری، مرتضی. 1384ش، مجموعه آثار، تهران: صدرا.

مکارم شیرازی، ناصر. 1371ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مکارم شیرازی، ناصر. 1377ش، اخلاق در قرآن، چاپ اول، قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع).

نراقی، احمد. 1387ش، معراج السعادة، چاپ اول، قم: انتشارات آیین دانش.

نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد. 1389ش، اخلاق ناصری، به کوشش سیاوش خوشدل، تهران: فراهانی.