تحلیل و ارزیابی روش‌ها و مکاتب تفسیری: مطالعه موردی سوره‌های قدر و کوثر

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 45، فروردین 1400، صفحه 447-478   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.680790

نویسندگان

نجمه نجم¹؛ فاطمه مسجدی²؛ مهدی مهریزی³

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران

²دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران

³دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران

چکیده

از دیرباز تفاسیر متعددی بر قرآن کریم نوشته شده که مورد تقسیم‌بندی‌های مختلف روشی قرار گرفته است. مواجهه با تعدد و اختلاف نظرهای موجود، ذهن مخاطب را به چرایی این تعدد نسبت به متن واحد سوق می‌دهد. مسأله اصلی، آن است که با وجود پذیرش علایق و تخصص متفاوت مفسرین که منجر به تفاوت تفسیری آنان می‌شود، این دامنه از اختلاف نظر و قسیم و مقسم‌های متعدد روشی، چگونه قابل تحلیل است؟ این مقاله با مقایسه میان دو سوره قدر و کوثر در تعداد قابل توجهی از کتب تفسیری که بر اساس روش‌های تفسیری؛ اثری، عقلی، عرفانی و علمی نگاشته شده‌اند به بررسی این مسأله پرداخته است. نتیجه این بررسی حاکی از آن است که حداکثر حدود بیست درصد اختلاف در تفسیر این آیات قابل ملاحظه است که با لحاظ نمودن اختلافات قابل جمع، از میزان آن کاسته خواهد شد. ضمن آنکه مسائل تفسیری نیز در این آیات، لزوماً با استفاده از روش تفسیری مفسر، حل و فصل نشده‌اند. روش این مقاله کیفی و تکنیکِ تحلیل اسنادی آن بر اساس داده‌های کمّی بوده و از مباحث انتزاعی پرهیز شده است.

کلیدواژه‌ها

روش تفسیری؛ اختلافات تفسیری؛ سوره قدر؛ سوره کوثر

مراجع

قرآن کریم.

ایازی، سیدمحمدعلی. 1414ق، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، تهران:انتشارات وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ایمان، محمدتقی. 1388ش، مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

آلوسی، سیدمحمود. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.

بابایی، علی اکبر. 1385ش، مکاتب تفسیری، تهران: انتشارات سمت.

بحرانی، سید هاشم. 1416ق، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.

حقی بروسوی، اسماعیل. بی‌تا، روح البیان، بیروت: دار الفکر.

رجبی، محمود و دیگران. 1379ش، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، تهران: الهادی.

رضایی اصفهانی، محمدعلی. 1383ش، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.

رفیعی، سیدعلی محمد. 1373ش، «شناخت مکاتب و روش‌های تفسیری»، استاد راهنما: دکتر محمدباقر حجتی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی(مرکزی).

سبحانی، جعفر. 1384ش، المناهج التفسیریة، قم: مؤسسه امام صادق.

سمرقندی، محمد بن احمد. بی‌تا، بحر العلوم، بی‌جا، بی‌نا.

سیوطی، جلال الدین. 1404ق، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.

شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم(سید قطب). 1412ق، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.

شریف لاهیجی، محمد بن علی. 1373ش، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد.

طباطبایی، محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.

طنطاوی جوهری. بی‌تا، الجواهر فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الفکر.

طوسی، محمدبن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

علوی‌مهر،حسین. 1381ش، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، قم: اسوه.

عمید زنجانی، عباسعلی. 1373ش، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

فخر رازی. 1422ق، تفسیر کبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

گنابادی، سلطان محمد. 1408ق، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

محمدپور، احمد. 1390ش، روش تحقیق کیفی: ضد روش، ج1و 2، چاپ اول، تهران: انتشارات جامعه شناسان.

محمدی، بیوک. 1393ش، درآمدی بر روش تحقیق کیفی، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

محمود نقراشی، سیدعلی. 1406ق، مناهج المفسرین من العصر الاول الی عصر الحدیث، عربستان سعودی: مکتبة النهضة.

معرفت، محمدهادی. 1387ش، التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: دانشگاه علوم رضوی.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مهریزی، مهدی. 1392ش، جزوه تفسیر، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

مؤدب، رضا. 1386ش، مبانی تفسیر قرآن، قم: دانشگاه قم.

میبدی، احمد بن ابی سعد.1371ش، کشف الأسرار وعدة الأبرار، تهران: امیرکبیر.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

شاکر، محمد کاظم. 1381ش، «ترمینولوژی مبانی و روش‌های تفسیر قرآن»، مجله مقالات و بررسی‌ها(دانشگاه تهران)، دوره 72.

طیب حسینی، محمود. «روش‌های تفسیری»، دانشنامه موضوعی قرآن کریم، ج8، مرکز فرهنگ و معارف قم

http://www.maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,13163

قربان‌زاده، محمد و محمدحسن رستمی. بهار و تابستان 1391ش، «گستره گرایش‌های تفسیری»، مجله آموزه‌های قرآنی، دانشگاه علوم رضوی، ش15.

میرعبداللهی، سیدباقر. 1385ش، «مفاهیم: روش تفسیری چیست؟»، روزنامه همشهری، 18/9/85.

http://www.hamshahrionline.ir/details/10479

اقسام روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، سایت تبیان زنجان.

http://tebyan-zn.ir/detailed-papers/soghrashokoohi/11272/l

آشنایی با روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، سایت مؤسسه آموزشی و پژوهشی مذاهب اسلامی.

http://mazaheb.com E2%80%8F/2134

روش‌های تفسیری، سایت اندیشه.

http://www.andisheqom.com/public/application/index/printData?c=162&t=qa