تفسیر تطبیقی نفس مطمئنه از منظر فریقین

فصلنامه مطالعات قرآنی

دوره 12، شماره 45، فروردین 1400، صفحه 479-500   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.680791

نویسندگان

محسن خوشفر¹؛ وجیهه اورک شیرانی²

¹استادیار گروه علوم حدیث، جامعه المصطفی (ص) العالمیه،قم، ایران

²دانشجوی کارشناسی ارشد علوم حدیث(گرایش تفسیر اثری) دانشگاه قرآن و حدیث، قم، شعبه اصفهان(مؤسسه آموزش عالیه مجتهده امین)

چکیده

سوره فجر در مکه نازل شده و همانند بسیاری دیگر از سوره‌های مکی، آیاتش کوتاه، تکان‌دهنده، پر محتوا و همراه با هشدارهای فراوان و خطاب‌ است؛ از جمله این خطاب‌ها ﴿یَأَیَّتهُا النَّفْسُ الْمُطْمَئنَّة﴾ می‌باشد. مفسران فریقین در مورد معنای نفس مطمئنه و تطبیق این مفهوم بر مصادیق خارجی، نظرات مختلفی بیان نموده‌اند. نوشتار پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نظرات مفسران فریقین در این موضوع پرداخته است، که در راستای آن به اقوال متفاوتی در مورد «نفس مطمئنه» دست یافته، که هر کدام به یکی از خصوصیات نفس مطمئنه اشاره داشته و همه‌ آن‌ها به همان معنای لغوی؛ یعنی آرامش قلب بدون اضطراب یا سکونت پس از اضطراب بازگشت می‌کند و نیز به هشت مصداق رسیده که برخی مصداق آیه را حمزه، برخی حبیب‌ بن ‌عدی، بعضی دیگر عباس، عموی پیامبر(ص) و عده‌ای نیز رسول خدا(ص)، گروهی امام حسین(ع) و شیعیان ایشان و یا قائلین به ولایت علی(ع) و در مقابل گروهی هم مصداق آیه را «خلیفه اول» و «خلیفه سوم» می‌دانند.

کلیدواژه‌ها

تفسیر تطبیقی؛ تفاسیر فریقین؛ نفس مطمئنه؛ سوره فجر

مراجع

قرآن کریم.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1382ش، ثواب الأعمال وعقاب الأعمال، مترجم: حسن زاده، صادق‏، تهران: ارمغان طوبی‏.

ابن فارس، احمد. 1404ق، معجم مقاییس اللغة‏، محقق/مصحح: هارون، عبدالسلام محمد، قم‏: مکتب الاعلام الاسلامی.

ابن منظور، محمد بن مکرم‏. 1414ق، لسان العرب‏، بیروت‏: دار صادر.

ابن‏عاشور، محمدطاهر. 1420ق، تفسیر التحریر والتنویر، بیروت‏: مؤسسة التاریخ العربی.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. 1408ق، روض الجنان وروح الجنان فى تفسیر القرآن، محقق: دکتر محمد جعفر یاحقی و دکتر محمد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

استرآبادی، علی. 1409ق، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، محقق/مصحح: استاد ولی، حسین‏، قم‏: مؤسسة النشر الإسلامی.

امین، نصرت. 1361ش، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.

انصاری، عبد الله بن محمد. 1371ش، کشف الاسرار وعدة الابرار، پدیدآور: میبدی، احمد بن محمد، اهتمام: حکمت، علی اصغر، تهران: امیرکبیر.

آلوسی، محمود بن عبدالله. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، محقق: عبدالباری عطیه، علی‏، بیروت: دار الکتب العلمیة.

برقی، احمد بن محمد بن خالد. 1371ق، المحاسن‏، محقق/مصحح: محدث، جلال الدین‏، قم: دار الکتب الإسلامیة.

بیضاوی، عبدالله بن عمر. 1418ق، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

ثعلبی، احمد بن محمد. 1422ق، الکشف والبیان‏، محقق: ابن عاشور، ابی محمد، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.

جرجانی، ابو المحاسن حسین بن حسن. 1377ش، جلاء الأذهان وجلاء الأحزان، تهران: انتشارات دانشگاه.

حسکانی، عبیدالله بن عبدالله. 1411ق، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، محقق: محمودی، محمدباقر،‏ تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مؤسسة الطبع والنشر.

حویزی، عبدعلی بن جمعه. 1415ق، تفسیر نور الثقلین‏، مصحح: رسولی، هاشم‏، قم: اسماعیلیان.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت‏: دار القلم.

زمخشری، محمود بن عمر. 1412ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، ‏مصحح: حسین احمد، مصطفی‏، بیروت: ‏دار الکتاب العربی.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‏بکر. 1404ق، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیة الله العظمی مرعشی نجفی.

شریف لاهیجی، محمد بن علی. 1373ش، تفسیر شریف لاهیجى، تحقیق: میر جلال الدین حسینی ارموی(محدث)، تهران: دفتر نشر داد.

طباطبایی، سید محمد حسین. 1417ق، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل بن حسن‏. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، مصحح: یزدی طباطبایی، فضل‏الله‏؛ رسولی، هاشم، تهران‏: ناصرخسرو.

طبرسی، فضل بن حسن‏. 1412ق، تفسیر جوامع الجامع‏، مصحح: گرجی، ابوالقاسم‏، قم: حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت.

طبری، محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.

طریحی، فخر الدین بن محمد. 1375ش، مجمع البحرین‏، محقق/مصحح: حسینی اشکوری، احمد، تهران‏: مرتضوی.

طیب، سید عبد الحسین. 1378ش، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلامی.

عاملی، ابراهیم. 1360ش، تفسیر عاملى، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: انتشارات صدوق.

فخر رازی، محمد ‌‌‌بن عمر. 1420ق، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی.

فیومی، احمد بن محمد. 1414ق، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى‏، قم‏: مؤسسة دار الهجرة.

قرشی، سید علی اکبر. 1377ش، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.

قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا. 1368ش، تفسیر کنز الدقائق وبحر الغرائب‏، محقق: درگاهی، حسین‏، تهران‏: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

کاشانی، ملا فتح الله. 1336ش، منهج الصادقین فى الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمد حسن علمی.

کاشفی سبزواری، حسین بن علی. 1369ش، مواهب علیة، تحقیق: سید محمد رضا جلالی نائینی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات اقبال.

کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق. 1429ق، اصول کافی(ط- دارالحدیث)، قم‏: دار الحدیث.

کوفی، فرات بن ابراهیم. 1410ق، تفسیر فرات الکوفی‏، محقق: کاظم، محمد، تهران‏: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مؤسسة الطبع و النشر.

مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی. 1406ق، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه(ط- القدیمة)، محقق/مصحح: موسوی کرمانی، حسین و اشتهاردی علی پناه‏، قم‏: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.

محرمی، غلامحسن. 1393ش، درسنامه تاریخ تشیع، قم: هاجر.

مقاتل بن سلیمان. 1423ق، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ‏محقق: شحاته، عبدالله محمود‏، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی.

نجارزادگان، فتح الله. 1390ش، بررسی تطبیقی مبانی تفسیر قرآن در دیدگاه فریقین، تهران: سمت.

نجفی خمینی، محمد جواد. 1398ق، تفسیر آسان، تهران: انتشارات اسلامیه.