تحلیل تداوم الگوهای فضایی (مکانی) گردوغبار در استان کرمانشاه

جغرافیای طبیعی

دوره 14، شماره 51، فروردین 1400، صفحه 1-20   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

محمد پروین¹؛ حسن لشکری²؛ رضا برنا^{* 3}؛ مصطفی کرم پور⁴

¹دانشجوی دکتری تخصصی آب و هواشناسی، گروه جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار اقلیم‌شناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

³دانشیار گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

⁴استادیار اقلیم‌شناسی، گروه جغرافیا، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

چکیده

پدیده گردوغبار، امروزه به یکی از مخاطرات طبیعی در کشور تبدیل شده است؛ پدیده‌ای که با آثار زیان‌بار خود از جوانب مختلف شرایط طبیعی و انسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. لذا در این پژوهش به بررسی و تحلیل تداوم الگوهای فضایی گردوغبار در کرمانشاه پرداخته شد. بدین منظور آمار گردوغبار 12 ایستگاه سینوپتیک استان طی دوره آماری 1987 تا 2017 از سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید و پس از تشکیل پایگاه داده‌ای به‌منظور شناسایی الگوهای مکانی گردوغبارهای استان از شاخص فضایی موران (I) بهره گرفته شد. همچنین به‌منظور بررسی روند تغییرات از تحلیل روند خطی رگرسیون استفاده شد. نتایج نشان داد بیشینه رخداد گردوغبارهای استان بیشتر محدود به نیمه غربی و کمینه رخداد آن‌ها بیشتر مربوط به نیمه شرقی استان است. همچنین بیشتر تداوم رخداد گردوغبارهای استان در مناطق هم‌جوار با مرزهای عراق مشاهده شده است که حاکی از فرامحلی بودن گردوغبارهای استان می‌باشد. نتایج الگوهای خودهمبستگی فضایی نیز نشان داد که رخداد تداوم دو و ده‌روزه در نیمه غربی استان یعنی مناطق قصر شیرین و سرپل ذهاب تشکیل الگوی خوشه‌ای بالا (مثبت) و در نیمه شرقی استان یعنی مناطق سنقر و هرسین تشکیل الگوی خوشه‌ای پایین (منفی) را داده است. همچنین الگوهای فضایی در مقیاس ماهانه وضعیتی مشابه با الگوهای فضایی تداوم‌های دو تا ده‌روزه را تجربه کرده است. بررسی روند تغییرات نیز نشان داد که در مقیاس ماهانه به‌جز ماه‌های نوامبر و دسامبر در سایر ماه‌ها روند افزایشی معنی‌دار در سطح اطمینان 95 درصد مشاهده می‌شود. همچنین از نظر فصلی شدیدترین روند افزایشی رخدادهای گردوغبار مربوط به فصل‌های بهار و تابستان است.

کلیدواژه‌ها

روند؛ خودهمبستگی فضایی؛ کرمانشاه؛ گردوغبار؛ شاخص موران (I)

مراجع

1- بحیرایی، حمید.، ایازی، محمدهادی.، رجایی، محمدعلی.، احمدی، حمزه (1390): تحلیل آماری سینوپتیکی پدیده گردوغبار در استان ایلام، فصل­نامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال یکم، شماره چهارم، صص 67- 47.

2- بروغنی، مهدی.، مرادی، حمیدرضا.، زنگنه اسدی، محمدعلی (۱۳۹۴): تحلیل وقوع گردوغبار و پهنه‌بندی آن در استان خراسان رضوی، نشریه پژوهش‌های فرسایش محیطی، سال پنجم، شماره چهارم، صص 57-45.

3- حیدری، نرگس.، پور یوسف، مجید.، توکلی، افشین (1393): تأثیر تنش خشکی بر فتوسنتز، پارامترهای وابسته به آن و محتوای نسبی آب گیاه آنیسون (Pimpinella Anisum L)، مجله پژوهش‌های گیاهی (مجله زیست‌شناسی ایران)، شماره پنجم، صص 839-829.

4- خوش‌اخلاق، فرامرز.، نجفی، محمد سعید.، صمدی، مهدی (1391): واکاوی همدید رخداد گردوغبار بهاره در غرب ایران، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره دوم، صص 124-99.

5- خوشحال، دستجردی.، موسوی، سید حجت.، کاشکی، عبدالرضا (1391): تحلیل همدیدی طوفان‌های گردوغبار ایلام (1987- 2005)، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره دوم، صص 34-15.

6- دل انگیزان، سهراب.، جعفری مطلق، زینب (1392): بررسی اثر ریز گرد بر میزان بستری و مرگ و میر بیماران قلبی و تنفسی (مطالعه موردی شهر کرمانشاه، شش ماهه اول سال‌های ۱۳۹۰-۱۳۸۹). سلامت و محیط‌زیست، شماره یکم، صص 76-65.

7- دهقان بنادکی، سعید.، زارع ارنانی، محمد.، خجسته، مژده.، صباغ زاده، سحر (۱۳۹۲): ارزیابی اثرات اجتماعی، اقتصادی گردوغبار بر زندگی مردم، سومین همایش ملی فرسایش بادی و طوفان‌های گردوغبار، انجمن علمی مدیریت و کنترل مناطق بیابانی ایران، یزد.

8- رنجبر عباس.، میهن‌پرست مجتبی.، نوری فائزه، (1395): بررسی پدیده گرد غبار در غرب ایران از دیدگاه هواشناختی (بلندمدت و کوتاه‌مدت) مجله نیوار، شماره نود و دوم و نود و سوم، صص 66-53.

9- سازمان جنگل‌ها و مراتع و سازمان هواشناسی کشور، (2013): بررسی رخداد و منشأ گردوغباری غرب کشور.

10- شادکام، وحید (۱۳۹۶).، بررسی شاخص خشک‌سالی شهر مادر سلیمان با استفاده از شاخص SPI در دوره آماری 23 ساله، پنجمین کنفرانس بین‌المللی ایده‌های نوین در کشاورزی، محیط‌زیست و گردشگری، موسسه حامیان زیست اندیش محیط آرمانی، تهران.

11- شهبازی، طیبه.، سعیدی، محسن.، نصرتی، ایرج.، جلالی هنرمند، سعید (1395): بررسی اثر ریز گرد بر خصوصیات فیزیولوژیک و عملکرد ارقام مختلف گندم (Triticum sp)، نشریه انجمن فیزیولوژی گیاهی ایران، شماره پانزدهم، صص 204-195.

12- عساکره، حسین.، دوستکامیان، مهدی (1392): تغییرات زمانی و مکانی آب قابل بارش در جو ایران‌زمین. نشریه تحقیقات منابع آب ایران، شماره دهم، صص 86-72.

13- گودرزی، مسعود.، حسینی، سید اسعد.، احمدی، حمزه. (1396): بررسی توزیع زمانی و مکانی روزهای همراه با گردوغبار در غرب و جنوب غرب ایران، علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، شماره سی و نهم، صص 10-1.

14- مهرابی شهباز.، سلطانی سعید.، جعفری، رضا (1394): بررسی رابطه بین پارامترهای اقلیمی و وقوع ریزگردها (مطالعه موردی: استان خوزستان)، نشریه علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، سال نوزدهم، شماره هفتادویکم، صص 80-69.

15- یاراحمدی، داریوش.، نصیری، بهروز.، خوش کیش، اسدالله.، نیکبخت، حاتم (1393): تأثیر نوسانات آب و هوایی بر رخداد پدیده گردوغبار (مطالعه موردی گردوغبارهای غرب و جنوب غرب ایران). نشریه مهندسی اکوسیستم بیابان، سال پنجم، شماره سوم، صص 28-19.

 

16- Ding, R., Li, J., Wang, S., Ren, F., (2005): Decadal Change Of The Spring Dust Storm In Northwest China And The Associated Atmospheric Circulation, Geophys. Res. Lett., 32.

17- Ekstrom, M., Mctainsh, G.H., Chappell, A., (2004): Australian Dust Storms: Temporal Trends And Relationships With Synoptic Pressure Distribution (1960–99). Int. J. Climatol, 24: 1581–1599.

18- Fu, P., Huang, J., Li, C., Zhong, S., (2008): The Properties Of Dust Aerosol And Reducing Tendency Of The Dust Storms In Northwest China. Journal Of Atmospheric Environment, 42: 5896– 5904.

19- Najafi, M.S., Khoshakhllagh, F., Zamanzadeh, S.M., )2014): Characteristics Of TSP Loads During The Middle East Springtime Dust Storm (MESDS) In Western Iran. Arab J Geosci 7: 5367–5381.

20- Cao, H., Amiraslani, F., Liu, J., & Zhou, N. (2015): Identification Of Dust Storm Source Areas In West Asia Using Multiple Environmental Datasets. Science Of The Total Environment, 502: 224-235.

21- Hahnenberger, M., Nicoll, K., (2012): Meteorological Characteristics Of Dust Storm Events In The Eastern Great Basin Of Utah, U.S.A., Atmospheric Environment, 60(15): 601- 612.

22- Houquan, Lu, Yihua, Wu, Yijun Li, Yongqiang, Liu. (2017): Effects Of Meteorological Droughts On Agricultural Water Resources In Southern China. Journal Of Hydrology, 458: 419-435.

23- Liongsigh, T., Mctainsh, G.H., Tews, E.K., Strong, C.L., Leys, J.F., Shrink Field, P., Tapper, N.J., (2014): The Dust Storm Index (DSI): A Method For Monitoring Broad Scale Wind Erosion Using Meteorological Records. Aeolian Research, 12(1): 29-40.

24- Rezazadeh, M., Irannejad, P., Shao, Y., (2013): Climatology Of The Middle East Dust Events. Aeolian Research, 103-109.

25- Tan, M., Li, X., Xin, L., (2014): Intensity Of Dust Storms In China From 1980 To 2007: A New Definition. Atmospheric Environment, 85(4): 215-222.

26- WMO, U., (2013): Establishing A WMO Sand And Dust Storm Warning Advisory And Assessment System Regional Node For West Asia: Current Capabilities And Needs. WMO Technical Report, 1121: 1-156.