بررسی کارکرد تعلیمی فانتزی در داستان‌های کودکان و نوجوانان

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 13، شماره 49، خرداد 1400، صفحه 59-86   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2021.681148

نویسنده

فاطمه سلطانی^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

چکیده

به‌دلیل اهمیت فراوان مسئلۀ تعلیم و تربیت، آثار تعلیمی فراوانی برای کودکان و نوجوانان نوشته شده‌ است. اصولاً آثار ادبی کودکان ماهیتی آموزشی دارند و هستۀ مرکزی ادبیات کودک را در نزد همۀ ملل، تعلیم تشکیل می‌دهد. یکی از مهم‌ترین کارکردهای فانتزی در داستان‌های کودکان و نوجوانان، کارکرد تعلیمی و تربیتی آن است؛ با وجود این، تأثیر داستان‌های فانتزی در تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان از نظر آموزش و پرورش و مؤلفان مغفول مانده است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی‌تحلیلی در پی آن است بعد از تبیین نقش تعلیمی و تربیتی داستان‌های فانتزی به این پرسش پاسخ دهد که مهم‌ترین مفاهیم تعلیمات اجتماعی و اخلاقی داستان‌های فانتزی مدرن در داستان‌های حوزۀ کودکان و نوجوانان کدام است. بدین‌ منظور کارکردهای اجتماعی و اخلاقی داستان‌های فانتزی در هیجده داستان فانتزی که درون‌مایه‌هایی اجتماعی، محیط‌زیستی و عشق و دوستی دارند، بررسی شد. تنهایی، سنت‌ها و باورهای خرافی، جدایی والدین و پیامدهای آن‌ها، آموزش مهارت‌های حل مشکلات، دوست‌یابی، نحوۀ استفاده از تکنولوژی‌های جدید، پیدا کردن خودِ واقعی، عشق به همۀ موجودات هستی و تأکید بر خِرد جمعی مهم‌ترین آموزه‌های اجتماعی و مفاهیمی چون لزوم اعتماد به بزرگ‌ترهای خانواده، توجه به امدادهای خداوند، مبارزه با پلیدی و زشتی و ایثار و فداکاری در راه رسیدن به هدف والا مهم‌ترین آموزه‌های اخلاقی و تربیتی است که فانتزی‌نویسان معاصر بر آن تأکید دارند.

کلیدواژه‌ها

تعلیم و تربیت؛ ادبیات کودک و نوجوان؛ داستان‌های فانتزی

مراجع

1. آب‌پرور، مسعود (1372)، «پیرامون فانتزی و مختصات آن»، مجله کلمه، شمارۀ ۹ و ۱۰، 58ـ65.

2. آرین، آرمان (1386)، سه‌گانه پارسیان و من، تهران: موج.

3. احمدی، احمدرضا (1394)، اسب و سیب و بهار، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

4. پورخالقی چترودی، مهدخت و جلالی، مریم (1389)، «فانتزی و شیوه‌های فانتزی سازی شاهنامه در ادبیات کودک و نوجوان»، مجله علمی‌پژوهشی مطالعات ادبیات کودک، سال اول، شمارۀ ۱، 55ـ73.

5. تالکین، جِی.آر.آر. (1377)، درخت و برگ، ترجمۀ مراد فرهادپور، خرمشهر: طرح نو.

6. تالکین، جی.آر.آر. (1385)، «فانتزی و کودکان»، ترجمۀ غلامرضا صراف، کتاب ماه کودک و نوجوان، شماره 104ـ106، 126ـ۱۳۷.

7. توزنده‌جانی، جعفر (1393)، کرمی که هیولا شد، چ۲، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

8. جعفری، لاله (1392)، ناروال؛ نهنگ تک‌شاخ، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

9. حدادی، هدا (1391)، دلقک، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

10. حسام‌پور، سعید و دیگران (1387)، سهم ادبیات پایداری در کتاب‌های درسی، نامۀ پایداری به‌اهتمام احمد امیری خراسانی، تهران: بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس.

11. حسن‌زاده، فرهاد (1397)، کلاغ کامپیوتر، چ۴، تهران: سوره مهر.

12. خانیان، جمشید (1386)، ناهی، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

13. ــــــ (1388)، غوص عمیق، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

14. رضی، احمد (1391)، «کارکردهای تعلیمی ادبیات فارسی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال چهاردهم، شمارۀ ۱۵، 97ـ۱۲۰.

15. صادق‌زاده، محمد (1392)، «بررسی اشعار تعلیمی کودک و نوجوان در ادبیات معاصر»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شمارۀ 17، 157ـ۱۹۰.

16. طاقدیس، سوسن (1386)، یکی بود، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

17. فرجام، فریده (1347)، گل‌بلور و خورشید، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

18. فیض‌نژاد، محبوبه (1389)، «فانتزی در ادبیات کودکان»، مجله پیش‌دبستانی، دورۀ اول، شمارۀ ۳ (پیاپی ۶)، ۱ـ۴.

19. قاسم‌نیا، شکوه (1393)، هلی فسقلی در سرزمین غول‌ها، تهران: پیدایش.

20. قزل ایلاغ، ثریا (1385)، ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن، تهران: سمت.

21. کلهر، فریبا (1390)، بازگشت هُرداد، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

22. ــــ (1393)، من همانم من همانم، چ۲، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

23. گودرزنیا، محدثه (1394)، شاهزاده خانومی در مترو، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

24. محجوب، نلی (1380)، «فانتزی واکنشی در برابر دنیای مدرن»، گفت‌وگو با محمدهادی محمدی، شرق، سال سوم، شمارۀ 580.

25. محمدی، محمد (1398)، فانتزی در ادبیات کودکان، تهران: روزگار.

26. محمدی، محمد و قایینی، زهره (1380)، تاریخ ادبیات کودکان و نوجوانان، تهران: چیستا.

27. موسوی مصطفی و جمالی، عاطفه (1388)، «فانتزی؛ چیستی و تاریخچه آن در ادبیات جهان و ایران»، ادب فارسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)، دورۀ اول، شمارۀ ۲، 61ـ74.

28. وزیری‌مهر، سهیلا و همکاران (1398)، «جلوه تربیتی ادبیات تعلیمی انقلاب و جنگ در آثار منتخب کودک دهه شصت»، پژوهش‌های اخلاقی، سال نهم، شمارۀ 4، 107ـ۱۲۶.

29. یلمه‌ها، احمدرضا (1395)، «بررسی خاستگاه تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال هشتم، شمارۀ 29، 61ـ۹۰.

30. یوسفی، محمدرضا (1381)، آرزوی پیران، تهران: شباویز.

31. ـــــــ (1393)، وقت قصه مرا صدا کن، چ۲، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

32. Hillman, Judit (2003), Discovering children's Literature, Third Edition, Merrill, Ohio, 156.

33. Jackson, Rosemary (1981), Fantasy the Literature of Subversion, London and New York, koutledge, p: 8.

34. Karlin, A. (1994), "Picture Story books touse in the secondary classroom", Journal of reading, No. 38, 158-160.

35. Nodelman, Pery and Mavis Reimer (2003), The Pleasure of children's Literature. Allyn & baran, bocon, p: 80.

36. Timmerman, Jon (1990), Other worlds the fantasy Genre, Bowling Green Univeresity, Ohio, p: 60.

37. Todorof, Tzvetan (1973), The Fantastic A Structural Approach to a Literary Genre, The Press of Case Western Reserve University, Cleveland, London, p: 24.