بررسی مؤلفه‌های شفقت به خودِ نِف در شخصیت فتنه در منظومۀ هفت‌پیکر نظامی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 2، دوره 12، شماره 48، اسفند 1399، صفحه 29-56   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

نویسنده

وجیهه ترکمانی باراندوزی^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس

چکیده

وسعت اندیشه و درک صحیح آفرینندگان آثار ادبی نظیر نظامی از ویژگی‌های روحی و روانی انسان‌ها، سبب شده تا ابعاد مختلف روحی انسان‌ها، در شخصیت‌های داستانی آثار آن‌ها انعکاس یابد. در این پژوهش، شخصیت فتنه در هفت‌پیکر، بر اساس تکنیک «شفقت‌ورزی به خود» در حوزۀ روان‌شناسی مثبت‌گرا، به‌صورت توصیفی و تحلیلی بررسی شده است. سؤال اصلی تحقیق این است که هدف نظامی از تغییر سرنوشت فتنه، به قصد تعلیم و نشان دادن آثار خودشفقت‌ورزی بر زندگی و سرنوشت انسان‌ها چه بوده است؟ نظامی چگونه فتنه، شخصیت‌ محوری را با استفاده از مؤلفه‌های شفقت‌ورزی به خود، از مرگ حتمی به دست سرهنگ خاص بهرام‌شاه نجات داده است؟ یافته‌ها نشان می‌دهد همۀ مؤلفه‌های خودشفقت‌ورزی، از سوی نظامی در رفتار و کنش‌های فتنه، کنیز بهرام گور در هفت‌پیکر، نمایان شده است.

کلیدواژه‌ها

شفقت‌ورزی؛ فتنه؛ بهرام گور؛ هفت‌پیکر؛ نظامی

مراجع

1. اسماعیلی، لیلا و همکاران (1397)، «درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد با تمرکز بر شفقت بر اضطراب اجتماعی دختران نوجوان»، فصلنامه روان‌شناسی بالینی، سال هشتم، شمارۀ 3، 138ـ117.

2. بامشکی، سمیرا (1395)، «نام‌دهی در شخصیت‌پردازی: فتنه یا آزاده؟»، پژوهشنامه ادب حماسی، سال دوازدهم، شمارۀ 21، 65ـ۸۳.

3. تیریج، دنیس و همکاران (1395)، درمان متمرکز بر شفقت برای درمانگران اکت؛ روش‌های تقویت انعطاف‌پذیری روان‌شناختی، ترجمۀ سعیده دانشمندی و همکاران، اصفهان: نشر کاوشیار.

4. حلبی، علی‌اصغر (1374)، انسان در مکاتب دینی، چ۲، تهران: نشر اساطیر.

۵. ذوالقفاری، حسن (1385)، «هفت‌پیکر و نظیره‌های آن»، مجلۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، شمارۀ ۵۲ و 53، 68ـ۱۰۹.

۶. زرین‌کوب، عبدالحسین (1374)، با کاروان حلّه، چ۹، تهران: نشر علمی.

۷. شولتز، دوان (1386)، روان‌شناسی کمال، ترجمۀ گیتی خوشدل، چ۱۴، تهران: پیکان.

۸. طغیانی، اسحاق و همکاران (۱۳۹۳)، «نشانه‌های تعلیم و تربیت در داستان رودابه و زال»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال ششم، شمارۀ 22، 33ـ۶۴.

۹. عزیزی و همکاران (1398)، «بررسی مؤلفه‌های روان‌شناسی شفقت گیلبرت در کتاب بوستان سعدی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، شمارۀ 41، 181ـ۲۰۴.

۱۰. فروید، آنا (1389)، من و سازوکار‌های دفاعی، ترجمۀ محمد علی‌خواه، چ۲، تهران: مرکز.

۱۱. کریمی، پرستو و شاطری، میترا (1394)، «بهرام گور و کنیزک در آیینۀ ادب و هنر»، فصلنامۀ مطالعات تطبیقی هنر، شمارۀ 10، 17ـ۳۴.

۱۲. کهنسال، مریم (1397)، «تحلیل روان‌شناختی شخصیت بهرام در هفت‌پیکر نظامی بر فرایند قصه‌درمانی»، شعرپژوهی(بوستان ادب) دانشگاه شیراز، شمارۀ 2، 110ـ۱۲۸.

۱3. گل‌پرور، یوسف و محمدی، محمدحسین (1391)، «تحلیل عناصر داستانی در هفت گنبد نظامی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی کاوش‌نامه، شمارۀ 25، ۱۹۷ـ۲۳۱.

۱4. گنجی، حمزه (1384)، روان‌شناسی عمومی، تهران: بعثت.

۱5. گیلبرت، پائول (1395)، درمان متمرکز بر شفقت، ترجمۀ مهرنوش اثباتی و علی فیضی، تهران: نشر ابن سینا.

16. گیلبرت، پل (1397)، آموزش ذهن برای شفقت‌ورزی (مقدمه‌ای بر مفاهیم و تمرین‌های شفقت‌محور)، ترجمۀ پروانه محمدخانی و مریم قهرمانی، تهران: نشر پرکاس.

۱7. مجتبایی، فتح‌الله (1353)، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، چ۱، تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.

18. معین، محمد (1338)، تحلیل هفت‌پیکر نظامی، تهران: دانشگاه تهران.

1۹. ممیزی، فاطمه و بهمنی مطلق، یدالله (1392)، «خمسه نظامی نردبان صعود زن»، فصلنامه علمی‌پژوهشی زن و فرهنگ، سال پنجم، شمارۀ ۱۸، 25ـ۴۰.

۲۰. نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1380)، هفت‌پیکر، تصحیح حسن وحید دستگردی، به‌کوشش سعید حمیدیان، چ۴، تهران: قطره.

۲۱. نوروزی، زینب و همکاران (۱۳۹۱)، «بررسی شخصیت بهرام در هفت‌پیکر با توجه به نظریه مزلو»، فصلنامه متن‌شناسی ادب فارسی، دانشگاه اصفهان (دانشکده ادبیات و علوم انسانی)، سال چهارم، شمارۀ 4 (پیاپی 16)، 17ـ۳۲.

۲۲. ورعی، پیام و همکاران (1398)، «نقش میانجی‌گری، خودشفقت‌ورزی در رابطه بین نگرش به دین و بهزیستی روان‌شناختی در سالمندان»، فصلنامه علمی‌پژوهشی طب توان‌بخشی، سال نهم، شمارۀ 1، 49ـ۶۹.

۲۳. ووبلدینگ، رابرت (1395)، واقعیت‌درمانی برای قرن بیست‌ویکم، ترجمۀ علی صاحبی، حسین زیرک، چ۱، تهران: نشر سایه سخن.

۲۴. یلمه‌ها، احمدرضا (1395)، «بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال هشتم، شمارۀ ۲۹، 61ـ۹۰.

25. Neef, K.D. (2003a), Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward one self, Self and Identity, 2: 85-102.

26. Neff, K.D. (2003b), "Thevelopment and validation of a scale to measure self-compassion", Self and Identity, 2: 223-250.

27. Begley, S. (2007), Train your mind, change your brain, New York: Ballantine Books.

28. Neff, K.D., pisistsungkagarn. K. & Hsieh, Y.P. (2008), "self compassion and self-construal in the united state, Thai land, and Taiwan", Journal of cross-cultural psychology, 39(3), 258- 297.

29. Neff, K.D. (2009), Self-compassion. In M.R. learly and R.H. Hoyle (Eds), Hand book if individual difference in social behavior (ll.562-573), New York: Guil fod press.

29. Neff, K.D. and Vonk, R. (2009), "Self-compassion versus global selfesteem: Tow different ways of relating to oneself", Journal of personality, 77:23-50.

30. Neff, K.D. (2012), The science of self compassion. Compassion and wisdom in psychotherapy, 79-92.