سنجش وضعیت مولفه های شکوفایی شهری (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 5، دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 54، فروردین 1400، صفحه 63-80   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

صفیه حاضری¹؛ محسن احدنژاد روشتی^{* 2}؛ ابوالفضل مشکینی³؛ عیسی پیری⁴

¹دانش‌آموخته دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

²دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

³دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

⁴استادیارگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری،دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

چکیده
مقدمه‌: امروزه به دنبال گسترش شهرنشینی و رشد فزایند‌ه‌ی جمعیت‌، توسعه شهرها با مشکلات متعدی مواجه می‌باشد. از این‌رو برای پاسخگویی به مشکلات توسعه شهری و در نهایت رسیدن به توسعه پایدار رویکردهای متعددی ارائه شده‌اند. در این راستا رویکرد شکوفایی برای رسیدن به توسعه متعادل و متوازن و پایداری در شهرها مطرح شده است.
هدف پژوهش : مقاله حاضر درصدد اولویّت‌بندی نواحی شهری تبریز به لحاظ ابعاد پنجگانه شکوفایی شهری می‌باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و به لحاظ هدف کاربردی می‌باشد.
روش‌شناسی تحقیق‌: برای نیل به هدف تحقیق، ابتدا، عوامل دخیل در شکوفایی کلانشهر تبریز، در قالب ابعاد پنج‌گانه شکوفایی شامل بهره‌وری، توسعه‌زیرساخت، کیفیت‌زندگی، برابری و پایداری محیط‌زیست، استخراج شده‌اند و ارتباط آنها توسط نرم‌افزار MICMAC به صورت ساختاری بررسی و پانزده عامل کلیدی استخراج شده‌اند. در این مرحله اطلاعات مکانی عوامل کلیدی از نقشه‌های شهری و اطلاعات غیر‌مکانی نیز از داده‌های سرشماری نفوس و مسکن استخراج می‌شوند. و با تلفیق سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی و سیستم‌های پشتیبان تصمیم‌گیری اطلاعات بدست آمده تجزیه و تحلیل شده و نهایتاً نواحی شهری به لحاظ عوامل پیشران شکوفایی با مدلOreste رتبه‌بندی ‌گردید.
قلمروجغرافیایی‌: محدوده مورد شهر تبریز می‌باشد. که در شمال غربی ایران واقع شده و مرکز استان آذربایجا‌ن‌شرقی است.
یافته ها و بحث‌: در بررسی و مقایسه نواحی 38‌گانه تبریز بر مبنای شرایط موجود پانزده عامل کلیدی شکوفایی مشخص گردید که هسته مرکزی شهر و بازار، شهرک باغمیشه و رشدیه، بخش‌هایی از شهرک ارم و رضوانشهر، یاغچیان، گلشهر، پرواز، ولیعصر جنوبی، زعفرانیه و ائل‌گلی به لحاظ شکوفایی در رده بسیار بالا قرار دارند. این نواحی 43/25 درصد از جمعیت و 16/22 درصد از مساحت تبریز را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین مطالعات نشان داد که محلات کرکج، کوی ایرادک، ملازینال، ایده‌لو، سیلاب قوشخانه، رسالت، جلالیه، رازی، خلیل‌آباد، ارم و فرودگاه جزء نواحی با شکوفایی بسیار ضعیف می‌باشند. این نواحی یا جزء نواحی صنعتی بوده و یا بافت آشفته و متراکم حاصل از توسعه‌های شتابان غیرقانونی و فاقد برنامه در دهه‌های اخیر می‌باشند و 82/18 درصد از جمعیت و 48/31 درصد از مساحت تبریز را به خود اختصاص داده‌اند.
نتایج‌: نتایج حاصل نشان می‌دهد که نواحی 8-1، 2-2، 1-5، رتبه‌های اول تا سوم را به لحاظ شکوفایی دارا می‌باشند. و نواحی 1-10، 6-5 و 2-10 به ترتیب سه رتبه آخر را در شکوفایی شهری در بین نواحی 38 گانه تبریز به خود اختصاص داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

کلمات کلیدی: شکوفایی شهری؛ مدل Orestee؛ کلانشهر تبریز؛ توسعه متعادل

مراجع

احدنژاد، محسن؛ حاضری، صفیه؛ مشکینی، ابوالفضل و پیری، عیسی .(1397). شناسایی عوامل کلیدی موثر بر شکوفایی شهری با رویکرد آینده­نگاری (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز). پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 9(32 )، 30-15.

حاج حسینی, حجت­اله، اشتری، حسن و مهدنژاد، حافظ .(1393). نقش نظریه شهر خلاق در پویش اقتصاد فرهنگی و زندگی شهری.  ترویج علم.  5(2)، 37-15.

دانش­پور، حمیدرضا؛ سعیدی رضوانی، نوید و بذرگر، محمد­رضا .(1397). ارزیابی مناطق یازده­گانه شهر شیراز به لحاظ شاخص شکوفایی شهری با استفاده از مدل. FAHP   فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 9 (33)،32-17.

شهرداری تبریز .(1395). طرح جامع شهر تبریز. مهندسین مشاور نقش محیط.

صفایی­پور، مسعود؛ ملکی، سعید؛ حاتمی­نژاد، حسین و مدانلوجویباری، مسعود .(1396). ارزیابی و سنجش مؤلّفه­های شکوفایی شهری در کلان شهر اهواز. جغرافیا و پایداری محیط (پژوهشنامه جغرافیایی)، 7(22 )، 47-35.

عشورنژاد، غدیر؛ فرجی سبکبار، حسنعلی؛ علوی پناه، سید­کاظم و نامی، محمد حسن .(1390). مکان یابی شعب جدید بانک­ها و موسسات مالی و اعتباری با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه­ای فازی .(Fuzzy ANP) پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 2(7)، 20-1.

محتشمی، نگار .(1393). فرایند شکل­گیری معماری فاخر براساس شاخص‌های شکوفایی شهری در ایران نمونه: طراحی سرای محله درکه شهر تهران. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر و معماری.

محتشمی، نگار ؛ مهدوی­نژاد، محمدجواد و بمانیان، محمدرضا. (1395). عوامل رشد و موانع بازدارنده شکوفایی شهری، دومین کنفرانس بین المللی یافته­های نوین پژوهشی در مهندسی عمران، معماری ومدیریت شهری، تهران.

محسنی، رضا علی و پاکزاد، هما. (1391). اثر عوامل اجتماعی، اقتصادی و جمعیت­شناختی بر مرگ­و­میر کودکان زیر پنج سال شهرستان گتوند  خوزستان 1389 ، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، 14 (3)، 128-121.

ملکی، سعید و مدانلو جویباری، مسعود .(1395). شکوفایی شهری. تهران: انتشارات جها انشگاهی.

Arbab, P. (2017). City Prosperity Initiative Index: Using AHP Method to Recalculate the Weights of Dimensions and Sub-Dimensions in Reference to Tehran Metropolis. European Journal of Sustainable Development, 6(4), 289-301.

Bonaiuto, M., Fornara, F., Ariccio, S., Cancellieri U. G., & Rahimi L. (­2014). Perceived Residential Environment Quality Indicators (PREQIs) relevance for UN-HABITAT City Prosperity Index (CPI), Habitat International,1-11.

Bodin-Buyle Z., & C. Hermant-De Callata .(2011). Urban Prosperity and Quality of Life in European cities – Beyond GDP, European Union, Brussels, prepared for UNHabitat as part of EU – UN-Habitat collaboration.

Choguill, C. (1996). Ten steps to sustainable infrastructure”, Habitat International, 20(3), 389-4044; Teriman, S., T. Yigitcanlar, and S.

Dahlman, C. T., Renwick, W. H., & Bergman, E. (2013). Introduction to Geography: People, Places & Environment: Prentice Hall.

Habitat, U. N. (2013). State of the world's cities 2012/2013: Prosperity of cities. Routledge.

Habitat, U. N. )2015(. The City Prosperity Initiative: 2015 Global City Report. International City Leaders.

Habitat, U. N. (2016). City Prosperity index Ethiopian City – Mekelle.

Isabelle. D.L, Pastijn. H. (2002). Selecting land mine detection strategies by means of outranking MCDM techniques. European Journal of Operations Research, 139, 327-338.

Li, F., Wang, R., Paulussen, J., & Liu, X. (2005). Comprehensive concept planning of urban greening based on ecological principles: a case study in Beijing, China. Landscape and urban planning, 72(4), 325-336.

Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation.Psychological Review, 50, 370-396.

Mitlin, D., & S. Satterthwaite .(1996). Sustainable Development and Cities. In Pugh, C. (ed.) Sustainability, the Environment and Urbanisation, Earthscan, London.

Pastijn, H., & Leysen, J. (1989). Construction an outranking relation with ORESTEE. Mathematical Computing Modeling, 12 (10/11), 1255-1268.

Roubens, M. (1982). Preference relations on actions and criteria inmulticriteria decision making. European Journal of Operations Research, 10, 51-55.

Teriman, S., Yigitcanlar, T., & Mayere, S. (2010). Sustainable Urban Infrastructure Development in South East Asia. In Green Technologies: Concepts, Methodologies, Tools and Applications(pp. 1059-1071). IGI Global.‏

Sands, G. (2015). Measuring the prosperity of cities. Habitat International, 45, 1-2.

Soja, E.W. (2008). The city and spatial justice, Paper prepared for presentation at the conference Spatial Justice, Nanterre, Paris, March 12-14, 2008. Retrieved 2015, Sep. 20. Available on: http://www.jssj.org/wp-content/uploads/2012/12/JSSJ1-1en4.pdf.

Stead, D. (2015). What does the quality of governance imply for urban prosperity?. Habitat International, 45, 64-69.

Wong, C. (2015). A framework for ‘City Prosperity Index’: Linking indicators, analysis and policy. Habitat International, 45, 3-9.

Yigitcanlar, T., Dur, F., & Dizdaroglu, D. (2015). Towards prosperous sustainable cities: A multiscalar urban sustainability assessment approach. Habitat International, 45, 36-46.