تبیین مقایسه‌ای رویکردهای اسلامی و رئالیستی نسبت به نظریات بین‌المللی (مطالعۀ موردی: مقولۀ توزان‌ قوا)

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

دوره 8، شماره 27، فروردین 1400، صفحه 65-84   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2021.1897617.1239

نویسندگان

سیروس خندان^{* 1}؛ مهرداد عله پور²؛ رشید رکابیان¹

¹استادیار، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آیت الله بروجردی، بروجرد، ایران

²کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سوال اساسی است که به ‌لحاظ روش‌شناسی، هستی‌شناسی و معرفت‎شناسی، رویکرد هر یک از تئوری‌های واقع‌گرایی‌ و اسلام‌گرایی در عرصه روابط بین‌الملل در موضوع موازنه ‌قدرت چگونه است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بوده و بر این فرضیه استوار است که چون رویکرد اسلام‌گرایانه برخلاف مکاتب کلان روابط بین‌الملل و به‌طور خاص واقع‌گرایی که منفعت‌طلب و قدرت‌محور است، بر مسائل ارزشی و اخلاقی نیز تأکید دارد، از این‌رو می‌توان گفت که رویکرد اسلام در عرصۀ روابط بین‌الملل در موضوع موازنه‌ قدرت مسالمت‌آمیز، صلح‌طلب و در عین حال مبتنی بر نفی سلطه بر یکدیگر است. یافته‌ها نشان داد که اسلام به عنوان یک دین جهان‌شمول، رویکرد خاصی نسبت به ماهیت روابط بین‌الملل دارد که متفاوت از نظریه‌پردازی رئالیسم می‌باشد. مکاتب موجود در روابط بین‌الملل دارای مبانی هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی متفاوتی از هم می‌باشند، که این مبانی رویکرد آنها را نسبت به نظام بین‌الملل قوام می‌بخشد و در نتیجه دیدگاه آنها نسبت به ماهیت روابط بین‌الملل متفاوت از هم می‌باشد. مبانی هستی‌شناسی نظریه اسلامی روابط بین‌الملل، از بُعد انسان‌شناسانه مثل رئالیسم بدبینانه نیست، بلکه ماهیت انسان ترکیبی از فطرت و غریزه، سیاست‌شناسی شرع‌محور، نظریه دولت خدامحور، می‌باشد و لذا اصل حاکم بر روابط بین‌الملل اصالت صلح است. مهم‌ترین وجه تمایز رویکرد اسلامی به روابط بین‌الملل با رئالیسم، در مبانی هستی‌شناسی این نظریه می‌باشد که با توجه به این مبانی توانسته تفسیری از ماهیت روابط بین‌الملل ارئه دهد که نسبت به تفسیر رویکرد دیگر با واقعیت نظام بین‌الملل تطابق بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها

روابط بین‌الملل؛ موازنه‌ قوا؛ نوواقع‌گرایی؛ رویکردهای رئالیستی؛ توازن‌ قوا

مراجع

قرآن کریم

ابراهیمی، شهروز؛ ستوده، علی‌اصغر؛ شیخون، احسان (1389). رویکرد اسلامی به روابط بین‌الملل در مقایسه با رویکردهای رئالیستی و لیبرالیستی. دانش سیاسی، شماره 6، ص 5-42.

اسلامی، محسن؛ داوند، محمد؛ داوند، حجت (1395). بحران نظریه‌پردازی در روابط بین‌الملل؛ بستری مساعد برای اندیشه‌ورزی اسلامی. پژوهش‌های روابط بین‌الملل، دوره اول، شماره 22، ص 236-211.

افتخاری، اصغر (1389). درک روابط بین‌الملل؛ رویکردی قرآنی. روابط خارجی، سال دوم، شماره چهارم، ص 228-193.

برچیل، اسکات و همکاران (1392). نظریه‌های روابط بین‌الملل. ترجمه سجاد حیدری‌فرد. تهران: نشر دانشگاهی.

جهان‌بین، فرزاد؛ پرتو، فتح‌الله (1394). سناریوهای آیندۀ نظام‌ بین‌الملل و جایگاه جهان اسلام. پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال چهارم، شماره 13، ص 168-147.

چگنی‌زاده، غلامعلی (1392). ایران، جهان اسلام و تغییر در هندسۀ قدرت بین‌المللی. پژوهش‌های سیاست، سال دوم، شماره 7، ص 92-69.

خانی، محمدحسین (1385). سازمان‌های بین‌المللی از تئوری تا عمل: گذشته، حال و آینده.تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).

دهقانی ‌فیروزآبادی، سید جلال (1389). مبانی فرانظری نظریه اسلامی روابط بین‌الملل. روابط خارجی، شماره 2، ص 96-49.

سازمند، بهاره؛ عظیمی، ابوالفضل؛ نظری، علی‌اکبر (1389). نظریه موازنه قدرت والتز: نقد و بررسی کارآمدی آن در عصر حاضر. روابط خارجی، سال دوم، شماره 4، ص 274-251.

ستوده، محمد (1382). ماهیت انسان و روابط بین‌الملل. علوم سیاسی، سال ششم، شماره 22.

سلیمی، عبدالحکیم (1394). اسلام خاستگاه واقعی حقوق بین‌الملل. حقوق اسلامی، سال دوازدهم، شماره 47، ص 111-79.

فراتی، عبدالوهاب (1389). چارچوب و روابط دولت اسلامی با نظام بین‌الملل. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).

فیرحی، داوود (1386). نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران: انتشارات سمت.

قاسمی، فرهاد (1391). اصول روابط بین‌الملل. تهران: انتشارات میزان.

قنبرلو، عبدالله (1391). ریشه‌ها و مؤلفه‌های سکولاریسم و دین‌گرایی در روابط بین‌الملل. مطالعات انقلاب اسلامی، سال نهم، شماره 30، ص 134-115.

قوام، سید عبدالعلی (1397).روابط بین‌الملل: نظریه‌ها و رویکردها. تهران: سمت.

کریمی‌نیا، محمدمهدی (1382). ادیان الهی و همزیستی مسالمت‌آمیز. رواق اندیشه، شماره 26.

مشیرزاده، حمیرا (1389). تحولات جدید نظری در روابط بین‎الملل: زمینه مناسب برای نظریه‌پردازی بومی. پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره 6، ص 204-165.

والتز، کنت نیل (1392). نظریه سیاست بین‌الملل. ترجمه غلامعلی چگینی‌زاده و داریوش یوسفی. تهران: مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی.

Christensen, T.J. & Snyder, J.L. (1990). Chain Gangs & Passed Bucks: Predicting Alliance Patterns in Multipolarity. International Organization, 44(2), P. 137-168. DOI:

10.1017/S0020818300035232.

Griffiths, M. (1992). International Relation’s Theory for the Twenty First Sentury. London: Routledge.

Hopf, T. (1991). Polarity, the Offense-Defense Balanse & War. The American Political Science Review, Vol. 85, No. 2, P. 475-493. DOI: https://doi.org/10.2307/1963170.

Kegley, C.W. & Blanton Shannon, L. (2005). World Politics: Trends & Transformation. New York: Cengage Learning.

Snyder, J. (2009). Religion & International Relations Theory. New York: Columbia University Press, cop.

Waltz, K.N. (1979). Theory of International Politics. New York: McGraw-Hill Publishing Company.

Waltz, K.N. (1999). Globalization & Govvernance. PS: Political Today.

Wohlforth, W.C. (1999). Stability of A Unipolar World, International Security, Vol. 24, No.1, P. 5-41.