کارکرد تزیینی، توضیحی و نمادین اوصاف در منظومه‌های غنایی با تکیه بر لیلی و مجنون، یوسف و زلیخا و سلامان و ابسال جامی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 1، دوره 11، شماره 40، آبان 1400، صفحه 8-25   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسین آقا حسینی^{* 1}؛ هاجر فتحی نجف آبادی²

¹استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

²دکتری زبان و ادبیات غنایی، دانشکده علوم انسانی و حقوق، واحد اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان (خوراسگان)، ایران

چکیده

شاعران منظومه‌های روایی در آفرینش روایتی جذاب، از وصف برای شخصیت‌پردازی و فضاسازی استفاده می‌کنند. ژنت به بررسی وصف و ارتباط آن با روایت و روایتگری پرداخته ‌است. وی برای اوصاف، کارکرد تزیینی، توضیحی و نمادین قائل می‌شود. در این پژوهش، کارکردها در سه منظومۀ غنایی لیلی و مجنون، یوسف و زلیخا و سلامان و ابسال جامی، به روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده است تا میزان و کیفیت استفاده از اوصاف با کارکردهای گوناگون، در هر منظومه مشخص گردد و در نهایت به این پرسش پاسخ داده شود که اوصاف در منظومه‎های غنایی غیر از کارکرد تزیینی، چه کارکرد دیگری دارد؟ نتایج حاصل از تحقیق بیانگر اینست که علی‌رغم باور غالب که کارکردِ نمادین، ویژۀ متون عرفانی و رمزی است، در سه منظومۀ غنایی موردنظر، کارکرد نمادین اوصاف، مفاهیم زیادی را در متن گنجانده است، اما با توجه به تفاوت‌های موجود در روایت سه منظومه برای درک مفهوم نمادین اوصاف باید به حوزۀ جغرافی، قبیله، قوم، مذهب و تاریخ رجوع شود؛ از این رو برای درک مفاهیم اوصاف با کارکرد نمادین، از نشانه‌شناسی استفاده شده‌است. براعت استهلال یکی از انواع کارکرد توضیحی اوصاف است که بیشتر در لیلی و مجنون یافت می‌شود و برای کارکرد تزیینی اوصاف در منظومه سلامان و ابسال موردی یافت نشد.

کلیدواژه‌ها

وصف؛ کارکرد تزیینی؛ کارکرد توضیحی؛ کارکرد نمادین؛ ژنت

مراجع

اخلاقی، اکبر (١٣٧٦)، تحلیل ساختاری منطق الطیر عطار. اصفهان: فردا .

ابراهیمی، نادر (1396)، براعت استهلال، تهران: روزبهان.                                                                                            

امامی، نصرالله؛ قاسمی‌پور، قدرت (١٣٨٧)، «تقابل عنصر روایتگری و توصیف در هفت پیکر نظامی». مجله نقدادبی، شماره ١: 145-161.

امین شیرازی، احمد ( ١٣٦٩)، آئین بلاغت، شرح مختصرالمعانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

جامی، نورالدین عبدالرحمن بن احمد (١٣٧٨)، هفت اورنگ. تصحیح جابلقا دادعلیشاه و دیگران، تهران: میراث.

چندلر، دانیل (1394)، مبانی نشانه شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، تهران: سوره مهر.

حکمت، علی اصغر ( ١٣٦٣)، جامی. تهران: توس.

حیدری، فهیمه (١٣٨٩)، تحلیل ساختاری ومحتوایی رمان سووشون اثر سیمین دانشور. پایان نامۀ کارشناسی ارشد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان.

سوسور، فردینان (1382)، دورۀ زبان‌شناسی عمومی، تهران: هرمس.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (١٣٩3)، ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، ترجمۀ حجه­الله اصیل‌، تهران: نی.

شفیعیون، سعید (١٣٨۹)، «سراپا یکی از انواع ادبی غریب فارسی»، مجلۀ جستارهای ادبی، شماره١٧٠، صص  ١47-174.

علوی مقدم، سیدمحمد (١٣٦٩)، «براعت استهلال»، مشکوه، شماره٢٦، صص ٦١-٤٨.

صفوی، کورش (١٣٩١)، آشنایی با معنی‌شناسی، تهران: پژواک کیوان.

ضیمران، محمد (1383)، درآمدی بر نشانه‌شناسی هنر، تهران: قصه.

گیرو، مایکل (1387)، نشانه‌شناسی، ترجمۀ محمد نبوی، تهران: آگه. 

مایل هروی، نجیب (١٣٧٧)، جامی، تهران: طرح نو.

همایی، جلال‌الدین (١٣٧٩)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.

Genette, Gérard, Ann Levonas. (1976), Boundaries of Narrative, New Literary History, Vol. 8, No. 1, Readers and Spectators: Some Views and Reviews (Autumn, 1976), pp. 1-13 .